Cây địa liền còn gọi là tam nại, sơn nại, sa khương. Tên khoa học là Kaempferia galanga L, thuộc họ Gừng.
Địa liền là cây thân thảo, sống lâu năm, không có thân, lá hình trứng gân tròn 2-3 cái, có bẹ, mọc xòe trên mặt đất, phiến lá rộng 6-7cm, dài 8-10cm, cụm hoa mọc ở nách lá không có cuống, màu trắng pha tím.
Thân rẽ có nhiều rễ củ nhỏ mọc nối tiếp nhau, có dạng trứng với nhiều vân ngang.
Người ta sử dụng thân rễ địa liền dùng làm thuốc, thân rễ thu hái vào mùa đông xuân. Sau khi thu hái về, rửa sạch, thái mỏng, phơi khô.
Theo Đông y, địa liền vị cay, tính ấm có tác dụng làm ấm tỳ vị, giảm đau, hành khí trừ đờm, tán hàn, tiêu thực, trừ thấp.
1. Một số bài thuốc từ địa liền
- Chữa cảm sốt đau đầu: Củ địa liền 5g, bạch chỉ 5g, cát căn 10g đem nghiền mịn làm viên uống giúp hạ sốt, giảm đau đầu, uống 7-10 ngày, mỗi ngày 2 lần.
- Điều trị tiêu hóa kém đầy bụng, chậm tiêu, đầy bụng lạnh đau.
Cách 1: Sử dụng 4-6g địa liền, sắc uống trong 7-10 ngày. Ngoài ra có thể tán bột thân rễ địa liền uống.
Cách 2: Dùng địa liền, đương quy, đinh hương, cam thảo, mỗi vị 4g đem tán bột làm viên hoàn uống trong 7-10 ngày, ngày 2-3 lần.
- Củ địa liền ngâm rượu chữa bệnh xương khớp, đau lưng, mỏi gối: Chuẩn bị 100g củ địa liền khô, 50g huyết giác, 40g thiên niên kiện, 20g trần bì, 20g tiểu hồi, 1 lít rượu 40 độ, đem các nguyên liệu trên ngâm rượu trong khoảng 20 ngày, sau đó xoa bóp vùng đau.
Củ địa liền ngâm rượu dùng để xoa bóp giúp giảm đau nhức xương khớp.
- Điều trị đau nhức răng: 100g củ địa liền khô, 1 lít rượu 40 độ ngâm trong 20 ngày, ngậm chữa đau răng (không được uống) trong vài phút rồi nhổ ra.
- Trị bệnh đau dạ dày, đau thần kinh tọa: Dùng 20g địa liền, 10g quế chi tán thành bột ngày 2 lần, mỗi lần dùng 1g bột trong 7-10 ngày.
- Điều trị táo bón lâu ngày: Địa liền 1kg, thổ phục linh 1kg. Rau má tươi 1kg, cam thảo 500g. Phơi khô các nguyên liệu trên rồi nghiền thành bột, mỗi ngày uống 2-4g bột cho đến khi đi ngoài được rồi dừng.
- Hỗ trợ điều trị bệnh ho gà: Địa liền 300g, lá chanh 300g, tang bạch bì tẩm mật ong 1000g, trần bì 1000g, rau má tươi 1000g, tía tô 500g, đường kính vừa đủ, nấu 12 lít nước, đun nhỏ lửa còn khoảng 4-5 lít, uống mỗi ngày 15-30ml (thuốc còn lại bảo quản trong tủ lạnh, sau đó đem đun sôi lại uống theo từng ngày một).
2. Lưu ý khi dùng địa liền
- Phải chọn địa liền rõ nguồn gốc, tránh mua phải hàng kém chất lượng.
- Củ địa liền tính ấm, có một số hoạt chất gây tác dụng phụ nên không lạm dụng trong thời gian dài.
- Những người âm hư, hóa uất, thiếu máu nóng trong, hoa mắt chóng mặt, bàn tay chân ấm, mặt đỏ bừng không nên dùng địa liền.
- Những người dạ dày nóng rát, ợ hơi, ợ chua nhiều không được dùng.
- Trong quá trình điều trị xuất hiện các triệu chứng tác dụng phụ nào cần báo ngay cho bác sĩ điều trị.
- Dùng địa liền đúng liều lượng, mỗi ngày 3-6g, không dùng quá liều.
- Không dùng cho phụ nữ có thai, cho con bú.
BS. Vũ Duy Thành
(PS st theo SK&ĐS)