Hiệu ứng Donald Trump và cuộc đua bầu cử giữa kỳ của nước Mỹ

Trên đường đến nơi diễn ra buổi vận động của Tổng thống Trump ở thành phố Columbia (bang Missouri) ngày 1/11, ông Leonard Neff chia sẻ lý do ông ủng hộ vị tỷ phú: “Ông ấy là người ngoại đạo với chính trường nên sẽ không theo những thủ đoạn chính trị. Ông ấy là một tỷ phú nên sẽ biết điều hành kinh tế đất nước này. Tôi không thể tin tưởng bà Hillary, đặc biệt sau vụ việc ở Lybia mà bà ấy chỉ loanh quanh chối tội”.

Ông lão hưu trí 71 tuổi nói về những tranh cãi mới đây xoay quanh Tổng thống Trump: “Dư luận và giới truyền thông cứ nói ông Trump hà khắc với người nhập cư. Nhưng ông ấy chỉ bảo đảm những người nhập cư vào Mỹ phải an toàn và hợp pháp, họ đến đây cũng phải tuân thủ pháp luật nơi này thôi”.

Columbia là một trong những điểm đến trong chuyến vận động “marathon” của ông Trump khi cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ sắp đến gần. Từ sau ngày lễ Lao động (3/9) đến nay, ông Trump đã tiến hành gần 20 cuộc vận động cho các ứng viên đảng Cộng hoà trên cả nước.

Buổi vận động tranh cử ngay tại sân bay của Tổng thống Trump ở bang Missouri hôm 1/11. Ảnh: Cảnh Toàn.

"Làn sóng xanh" chiếm ưu thế

Đặc biệt, chỉ trong ngày 5/11, tức chỉ một ngày trước khi bầu cử diễn ra, tổng thống di chuyển đến ba địa điểm khác nhau để vận động cử tri: Cleveland (bang Ohio), Fort Wayne (bang Indiana) và kết thúc ở thành phố Cap Girardeau (bang Missouri). Vùng Trung Tây nước Mỹ được xem là khu vực rất quan trọng đối với ông Trump và đảng Cộng hoà.

Trong cuộc bầu cử 2018, tên ông Trump không có trong lá phiếu nhưng sự xuất hiện của ông có tác động rất lớn đến quyết định bỏ phiếu của cử tri cho các ứng viên thượng hoặc hạ nghị sĩ. Ông Trump gần như chi phối toàn bộ các đối thoại hàng ngày và tin tức toàn quốc, chạm đến nhiều khía cạnh của đời sống chính trị Mỹ. Một khảo sát của Trung tâm Pew công bố cuối tháng 9/2016 cho biết khoảng 60% người được khảo sát nói “nhân tố Trump” rất quan trọng trong quyết định bỏ phiếu của họ.

Đến ngày 2/11, những cuộc thăm dò cho biết phe Dân chủ sẽ trở lại kiểm soát Hạ viện, trong khi đảng Cộng hoà vẫn duy trì thế đa số ở Thượng viện. Tại cuộc đua vào Thượng viện, trang FiveThirtyEight cho biết tình hình bang Missouri, Florida và Indiana có xu hướng ngã về ứng viên đảng Dân chủ, còn bang Nevada và Arizona vẫn chưa ngã ngũ.

Đảng Dân chủ đang đứng trước cơ hội giành lại Hạ viện. Đồ họa: FiveThirtyEight.

Báo New Yorker chỉ ra hai điểm yếu trong các kết quả khảo sát này. Một mặt, các hãng có thể đang đánh giá thấp cử tri phe Dân chủ, đặc biệt là những người trẻ và các nhóm thiểu số vốn không thường hăng hái bỏ phiếu giữa nhiệm kỳ. Tuy nhiên, nếu sự xuất hiện của Trump khiến họ “kích động” có thể dẫn đến “làn sóng xanh” nhấn chìm sắc đỏ.

Ngược lại, các hãng thăm dò cũng có thể đánh giá thấp khả năng của ông Trump trong việc kích động tinh thần cử tri bằng những thông điệp gây tranh cãi, từ đó khiến họ đi bỏ phiếu nhiều hơn. Kịch bản này đã từng xảy ra trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016.

Một “ý tưởng” mới mà ông Trump nảy ra trong những ngày nước rút chính là muốn kết thúc quyền hiến định về việc công nhận tư cách công dân Mỹ với mọi em bé chào đời ở lãnh thổ nước này. “Hãy tưởng tượng rằng có một kẻ độc tài chống đối nước Mỹ, nhưng hắn lại có một người vợ sắp sinh con đang ở Mỹ. Như vậy chúng ta sẽ phải nói với hắn là ‘Chúc mừng, con trai/con gái ông chính là công dân Mỹ’. Mọi người thấy điều này hợp lý không?”, ông Trump nói với những người ủng hộ ở Columbia ngày 1/11.

Ảnh hưởng của tổng thống

Theo Politico, Nhà Trắng đang lên kế hoạch “giữ thể diện” cho ông Trump với việc đẩy đi thông điệp rằng ông là cứu tinh của đảng Cộng hoà, dù phe Dân chủ giành lại Hạ viện. Chính ông Trump cũng không thể hiện sự kỳ vọng với kết quả ở Hạ viện trong các bài phát biểu. Ông dành nhiều thời gian để nhắc đến các ứng viên trong cuộc đua vào Thượng viện hơn.

Trong đêm 1/11, ông Trump giành nhiều lời hào phóng cho ứng viên Josh Hawley, 44 tuổi, của bang Missouri. Ông Hawley cũng sóng đôi xuất hiện trên sân khấu cùng tổng thống. Mọi người hãy cùng ghi nhớ. Vào ngày 6/11. "Chúng ta dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Trump, hãy cùng nói với McCaskill rằng: Bà đã bị sa thải”, Hawley mạnh mẽ kêu gọi cử tri.

Người ủng hộ Tổng thống Trump trong buổi vận động hôm 1/1 của tổng thống tại Missouri. Dù gặp nhiều bê bối, tổng thống cũng đã thực hiện nhiều lời hứa của ông và kết thúc hai năm đầu nhiệm kỳ với những chỉ số tốt về kinh tế. Ảnh: Cảnh Toàn.

Claire McCaskill là thượng nghị sĩ đương nhiệm của bang Missouri. Một ghế của bang này tại Thượng viện phải bầu lại năm nay, tình thế của bà McCaskill với đối thủ Hawley hiện được đánh giá là chưa ngã ngũ (toss-up).

Một trong những lý do mà ông Trump muốn dồn nguồn lực cho cuộc bầu cử ở Thượng viện hơn, có thể là vì quyền lực ở cơ quan này. Thượng viện là nơi phê chuẩn các đề cử thẩm phán toà án tối cao, thẩm phán các vùng, và phê chuẩn các bổ nhiệm chính trị của tổng thống (như bộ trưởng và các quan chức bộ máy nhà nước).

Do vậy, giữ quyền kiểm soát Thượng viện sẽ giúp đảng Cộng hoà theo đuổi nhiều chính sách lớn cùng Trump thuận lợi hơn. Nhờ phe đa số Cộng hoà ở Thượng viện mà ông Trump đã “biến” Toà án Tối cao ngày càng bảo thủ hơn thông qua việc bổ nhiệm hại vị thẩm phán Neil Gorsuch và Brett Kavanaugh.

Tuy nhiên, Hạ viện vẫn có quyền lực làm chậm lại đáng kể nghị trình của ông Trump. Bên cạnh quyền tiến hành phế truất, cơ quan này có quyền tổ chức điều trần với những khuất tất hoặc bê bối vây quanh tổng thống hoặc những người được ông bổ nhiệm.

Do vậy, tác động của tổng thống đến việc cử tri nghĩ thế nào về các ứng viên quốc hội rất lớn. Gần như họ đánh giá về tổng thống thế nào thì cũng sẽ làm tương tự với các ứng viên cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ. Nhiều quan chức đảng Dân chủ nói New York Times rằng, sau mỗi cuộc vận động của ông Trump thì ứng viên đảng này nhận được lượng đơn đăng ký và số tiền đóng góp tăng vọt!

Một bài bình luận của CNN dẫn số liệu của Gallup thực hiện trong nửa cuối tháng 10 nói chỉ 41% ý kiến đánh giá cao hiệu quả của Tổng thống Trump, cho rằng con số này thấp hơn mức trung bình được ghi nhận vào mỗi giai đoạn bầu cử giữa nhiệm kỳ, kể từ năm 1974, là 52%. “Ngoại trừ thành phần nòng cốt của Trump thì không ai thích ông ta cả”, trang này kết luận.

Một bài bình luận của Fox News phản pháo: “Những thành công của Trump đang gia tăng uy tín của các ứng viên đảng Cộng hoà trong cuộc bầu cử này. Đừng mơ mộng về một 'làn sóng xanh'”.

Dân chủ khó ở Thượng viện

Các ứng viên Dân chủ đã và đang trải qua một cuộc leo dốc khi cố giành lại Thượng viện. Tại những bang mà Trump từng thắng năm 2016 có nghị sĩ đảng này phải tranh cử lại năm nay. Đảng này cần phải thắng được ở phần lớn trong số các bang West Virginia, North Dakota, Missouri, Montana, Indiana và Florida; sau đó giành được ghế mà phe Cộng hoà đang nắm ở Nevada, Arizona và thậm chí là Tennessee hoặc Texas để giành đủ 51 ghế đa số (trong tổng số 100 ghế).

Nhà Trắng đang lên kế hoạch “giữ thể diện” cho ông Trump nếu đảng Cộng hòa mất Hạ viện. Ảnh: Reuters.

Hãng tin AP ghi nhận không khí bầu cử sớm hoặc bỏ phiếu vắng mặt năm nay diễn ra nhộn nhịp hơn những lần trước đây. Tính đến 2/11, các đơn vị trên toàn quốc thu được hơn 30 triệu phiếu bầu. Tại 28 bang và vùng D.C., số lượng bỏ phiếu sớm đã vượt qua số liệu của năm 2014.

Cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ thường không lôi kéo cử tri như bầu cử tổng thống. Năm 2016 có hơn 47 triệu cử tri đi bỏ phiếu sớm, so với con số năm 2014 là 27 triệu. Bà Kat Calvin, người sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Spread the Vote, nói sự gia tăng tham gia chính trị này của người dân là cách phản ứng của họ với những chính sách của Tổng thống Trump và bộ máy của ông. “Với tình hình đất nước hiện nay thì rất ít người không biết gì về cuộc bầu cử sắp tới cũng như tầm quan trọng của nó. Dù là người đảng nào thì họ cũng đều được lên tinh thần”, bà Calvin nói trên New York Times.

Vài ngày trước “giờ G”, báo Washington Post cho biết Bộ Lao động Mỹ công bố nhiều số liệu có lợi đối với chính quyền Trump và đảng Cộng hoà. Theo đó, thu nhập của người lao động đã tăng thêm 3,1% so với năm ngoái. Đây là mức tăng lớn nhất kể từ năm 2009. Các nhà kinh tế liên bang cũng thông báo thêm 250.000 việc làm mới được tạo ra trong tháng 10, tỷ lệ thất nghiệp vẫn duy trì ở mức thấp nhất sau gần nửa thế kỷ là 3,7%.

Trump nhanh chóng khoe công trạng trên Twitter, gọi những báo cáo này là bằng chứng về sư tăng trưởng kinh tế đáng kể: “Wow! Thêm 250.000 việc làm. Thất nghiệp mức 3,7%. Lương TĂNG. Chúng ta có những con số việc làm tuyệt vời hôm nay. Đó là những con số kinh hoàng và rất to lớn theo bất kỳ tiêu chuẩn nào”.

Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế cảnh báo các chương trình giảm thuế và chi tiêu có thể tạo tăng trưởng tạm thời, nhưng về lâu dài sẽ giảm dần và thậm chí để lại cho thế hệ tương lai một gánh nặng nợ đáng kể.

Đến hiện tại vẫn chưa thể dự đoán chắc chắn kết quả bầu cử giữa nhiệm kỳ sẽ diễn ra như thế nào với đảng Cộng hoà. Nếu đảng này mở rộng thành công thế đa số ở Thượng viện và thậm chí đánh bại phe Dân chủ ở Hạ viện, ông Trump chắc chắn sẽ tuyên bố nhận công lao.

Kết quả thăm dò cho thấy đảng Cộng hòa vẫn sẽ chiếm đa số tại Thượng viện sau cuộc bầu cử giữa kỳ. Đồ họa: FiveThirtyEight.

Nhưng nếu không, ông Trump cũng tự tin khẳng định là đã chiến thắng. Trong một cuộc phỏng vấn với AP, đại diện hãng tin này hỏi “ông có nghĩ sẽ chịu trách nhiệm nếu đảng Cộng hoà mất thế kiểm soát ở Hạ viện?”. “Không! Tôi nghĩ mình đang giúp đỡ họ…Tôi đã ủng hộ rất nhiều người, họ chiến thắng nhưng dư luận thì không nhắc đến. Mà trong những người tôi ủng hộ, có một số người sẽ không có cơ hội nào”, ông Trump đáp.

Ông cũng khẳng định: “Tôi chắc chắn rằng chúng tôi tạo ra sự tác động rất lớn. Tôi không nghĩ ai khác có được sự tác động này”.