Việt Nam trước những biến động toàn cầu năm 2019

Các đời Tổng thống trước Trump theo đuổi tầm nhìn lãnh đạo thế giới trong bối cảnh kết thúc Chiến tranh Lạnh, Mỹ không còn đối thủ đe dọa quyền lợi của Mỹ. Chính sách của Mỹ khi đó là áp đặt và can dự trực tiếp để chi phối, thiết lập trật tự thế giới theo những giá trị có lợi cho Mỹ. Sau gần 20 năm, những sai lầm trong tầm nhìn chiến lược của Mỹ bị thất bại nặng nề về tất cả các mặt chính trị, quân sự, kinh tế toàn cầu, đẩy nước Mỹ tới khủng hoảng toàn diện, vị thế và sức mạnh của Mỹ suy giảm. Trong khi Mỹ suy yếu, nhiều nước nhờ toàn cầu hóa đã mạnh lên nhanh chóng, tiềm lực kinh tế, quân sự được dự báo sẽ đuổi kịp và vượt Mỹ trong tương lai. Trong đó, Trung Quốc với tiềm lực kinh tế, quân sự hiện tại đang vươn lên mạnh mẽ va chạm, đe dọa chiến lược và quyền lợi của Mỹ ở nhiều khu vực trước đây Mỹ có vai trò độc tôn, như Châu Á - Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, Bắc Phi và Châu Âu. Mỹ trở thành con nợ của Trung Quốc. Các nước khác như Ấn Độ, Nga cũng vươn lên mạnh mẽ. Nga đã duy trì sức mạnh vượt trội về hạt nhân so với Mỹ và các đồng minh của Mỹ.

Vì vậy, Donald Trump thay đổi nước Mỹ khi cầm quyền là điều tất yếu, là một xu hướng của nước Mỹ, cứu nước Mỹ thoát khỏi khủng hoảng như vừa qua. Có thể nội bộ nước Mỹ còn có ý kiến phản đối Trump, nhưng Trump cùng giới lãnh đạo nước Mỹ hiện nay gồm những nhà tài phiệt, đã vạch ra hướng đi khá rõ ràng, là chủ động làm thay đổi sân chơi toàn cầu trước đây bằng luật chơi mới, với thiết chế mới do Mỹ áp đặt.

Sự kiện đột biến quan hệ chính trị quốc tế năm 2018

Trong 2 năm cầm quyền, Donald Trump và giới lãnh đạo Hoa Kỳ đã có những quyết định lạnh lùng, quyết đoán và vô trách nhiệm, làm náo động thế giới. Các nhà phân tích chính trị thế giới đã chỉ ra rằng Donald Trump sẽ rũ rối tất cả để rồi sắp xếp lại theo giá trị của Mỹ. Điều đó đã được minh chứng khi Trump tuyên bố rút khỏi Hiệp định Thương mại Châu Á - Thái Bình Dương (TPP), Hiệp định Biến đổi khí hậu toàn cầu, đòi xem xét lại Hiệp định Thương mại Bắc Mỹ, rút khỏi Hiệp định Thỏa thuận hạt nhân với Iran, Hiệp định Tên lửa tầm trung với Nga… Những hiệp định này đều do các đời Tổng thống Hoa Kỳ đã ký trước đây, nay Trump nhìn nhận nếu thực hiện, nước Mỹ sẽ thua thiệt. Đối với đồng minh chiến lược của Mỹ, Trump cũng xem xét lại các cam kết. Trump cắt giảm chi phí quân sự trực tiếp cho NATO và các nước, ép buộc các nước phải tự tăng cường chi phí quân sự để giảm gánh nặng cho nước Mỹ và để các nước đồng minh mạnh lên, theo đó là xem xét các hiệp định kinh tế thương mại với các nước đồng minh để đảm bảo công bằng như Donald Trump đã tuyên bố.

Tại Hội nghị G20 ở Argentina (30/11-1/12/2018), các nước đã bất đồng trên nhiều vấn đề cơ bản nên không ra được thông báo chung. Do ông Trump vẫn tuyên bố rút khỏi Hiệp định Paris về biển đổi khí hậu, nước Mỹ sẽ sử dụng mọi nguồn năng lượng để phát triển nước Mỹ. Mặc dù vậy, Hội nghị biến đổi khí hậu toàn cầu COP 24 vẫn sẽ diễn ra tại Ba Lan mà không có Mỹ. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo G20 cũng đồng thuận Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) có nhiều vấn đề không phù hợp cần phải điều chỉnh như ông Trump đã nhiều lần cảnh báo. Trong chiến lược an ninh của nước Mỹ đã được công bố cuối năm 2017, Mỹ đã xác định Trung Quốc và Nga là mối đe dọa an ninh của nước Mỹ, EU là mối đe dọa về kinh tế. Để triển khai chiến lược an ninh của Mỹ từ đầu năm 2018 tới nay, Mỹ theo đuổi chính sách giảm căng thẳng với Bắc Triều Tiên để tháo bỏ nguy cơ đe dọa hạt nhân đối với nước Mỹ, trong khi đó Mỹ lại hủy bỏ Hiệp định kiểm soát hạt nhân với Iran, kéo theo đó đe dọa ngăn chặn các nước EU và Nga sẽ bị trừng phạt nếu làm ăn với các nước này. Việc này đã làm dấy lên làn sóng phản đối dữ dội từ Iran, các nước EU, Nga, Trung Quốc với quyết định đơn phương của Mỹ.

Belgrade, Serbia: Người di cư đang xếp hàng chờ được vào Châu Âu và Mỹ

Trong khi đó, Mỹ tiếp tục tạo cớ để trừng phạt Nga về kinh tế, cổ vũ cho nhiều nước chống Nga, trong đó có Ukraina mới đây như Nga cảnh báo. Mỹ vẫn đóng vai trò gây mất ổn định trong khối Arập trong khi ký nhiều hợp đồng bán vũ khí cho Arập - Xê út. Mỹ vẫn tiếp tục gây căng thẳng với Thổ Nhĩ Kỳ, chống lại chính quyền đương nhiệm ở Siria. Việc rời Sứ quán Mỹ về Jerusalem khơi dậy xung đột Palestine và Israel, dẫn tới sự phản đối Mỹ của nhiều nước Arập làm dấy lên phong trào chống Do Thái mới.

Nhưng mục tiêu trọng tâm của Mỹ là nhằm vào Trung Quốc, một quốc gia Mỹ cho là đang đe dọa nước Mỹ. Xuất phát từ chiến lược “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc được thực hiện từ nhiều năm nay, nhờ đó Trung Quốc đã chiếm ưu thế ở nhiều khu vực có địa chính trị quan trọng để thực hiện chiến lược toàn cầu. Song vấn đề Mỹ lo ngại nhất đối với Trung Quốc là vấn đề thương mại. Trump cho rằng hoạt động đầu tư và thương mại của Trung Quốc đã gây cho nước Mỹ nhiều thiệt hại và thua thiệt. Trung Quốc đã chiếm đoạt các công nghệ tiên tiến của Mỹ để hiện đại hóa quân sự và kinh tế.

Brexit - nước Anh rời khỏi Liên minh Châu Âu (EU), nhưng để đạt được thỏa thuận với EU thì vẫn còn những bất đồng cơ bản

Đối phó với Trung Quốc, các nhà phân tích tình hình đã chỉ ra các bước đi chiến lược của Hoa Kỳ trong khi đang phôi thai chiến lược Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương do Mỹ khởi xướng có Ấn Độ, Nhật Bản, Úc tham gia để đối phó với chiến lược “Một vành đai, Một con đường” của Trung Quốc. Tháng 6 năm 2018, Mỹ đã mở cuộc tấn công mạnh mẽ gọi là chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, với những yêu sách và các điều kiện Mỹ nêu ra với Trung Quốc trong cuộc chiến này thể hiện quan điểm cứng rắn, không khoan nhượng và ngày càng leo thang căng thẳng. Tất cả nhằm mục tiêu cụ thể, gây thiệt hại cho phía Trung Quốc về thương mại, tiến tới phải chấp nhận các yêu sách của Mỹ và mục đích cao hơn là làm xáo trộn thị trường đầu tư ở Trung Quốc khi các tập đoàn doanh nghiệp Mỹ và các nước rút khỏi nước này trước sức ép của Mỹ, đẩy Trung Quốc vào tình trạng khủng hoảng suy yếu, dẫn tới rối loạn bên trong. Mỹ cũng hy vọng, nếu thắng được cuộc chiến này Mỹ sẽ gây sức ép với các nước thay đổi Hiệp định Thương mại thế giới WTO có lợi cho Mỹ. Đến nay cũng chưa có dấu hiệu gì Mỹ thắng cuộc. Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung vẫn căng thẳng theo kiểu ăn miếng trả miếng, với tiềm lực của Trung Quốc hiện nay (nền kinh tế thứ hai thế giới), một quốc gia có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động thương mại và rất giỏi đàm phán thương lượng quốc tế, những tham vọng của Mỹ không dễ gì đạt được.

Như vậy, có thể nhật xét mọi diễn biến phức tạp của tình hình quốc tế nêu ở trên có nguyên nhân xuất phát từ chính sách của chính quyền Donald Trump khôi phục vị thế nước Mỹ. Những gì diễn ra trong năm 2018 cho thấy Mỹ đã gây ra xáo trộn trật tự thế giới, đẩy thế giới vào tình trạng nguy hiểm và rối loạn, đầy biến động khó lường, đẩy thế giới vào nguy cơ mới.

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung cùng với chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự thương mại toàn cầu

Một là, nhiều thứ chủ nghĩa cũ được tái hiện, nhiều chủ nghĩa mới xuất hiện đặc biệt là chủ nghĩa xét lại, chủ nghĩa dân tộc cực đoan trỗi dậy phá vỡ hoặc làm giảm các quan hệ hợp tác quốc tế ảnh hưởng nghiêm trọng xu thế toàn cầu hóa. Tư tưởng dân tộc chủ nghĩa sẽ thúc đẩy và làm sống lại sự thù hằn dân tộc, quốc gia, sắc tộc, châm ngòi cho các cuộc xung đột vũ trang vốn đang nóng bỏng ở nhiều khu vực.

Hai là, với sức ép của Mỹ, các nước đồng minh phải tự tăng cường tiềm lực để bảo vệ mình và việc Mỹ khôi phục ngành công nghiệp quốc phòng, đặc biệt rút khỏi các hiệp định kiểm soát vũ khí hạt nhân, sẽ kích thích đợt chạy đua vũ trang mới, hỗn loạn, khó kiểm soát.

Ba là, các định chế quốc tế có nguy cơ bị phá vỡ, thế giới sẽ rất khó kiểm soát. Các quốc gia phải tự cứu mình. Việc điều chỉnh chính sách quốc gia và liên kết song phương sẽ là một xu thế mới, nếu muốn tồn tại và phát triển.

Bốn là, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung cùng với chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự thương mại toàn cầu, có nhiều dự báo kinh tế thế giới có thể lại lâm vào cuộc khủng hoảng mới, cuộc đối đầu giữa các nước lớn vẫn gay gắt, trong đó Châu Á - Thái Bình Dương vẫn là tâm điểm. Biển Đông vẫn bị đe dọa tiềm tàng về chủ quyền lãnh thổ, về quân sự, kinh tế và vận tải quốc tế, ảnh hưởng nghiêm trọng tới các nước trong vùng.

(Còn tiếp)

Thượng tướng Nguyễn Văn Hưởng