Trong hôm 15/9, WTO tuyên bố rằng Mỹ đã vi phạm các quy tắc thương mại toàn cầu khi áp thuế với lượng hàng hơn 200 tỷ USD của Trung Quốc, để mở đầu cho cuộc chiến thương mại mà Tổng thống Trump khuấy động với Trung Quốc cách đây 2 năm.
Phái Mỹ tranh luận rằng các hàng rào thuế này là hợp lý bởi Trung Quốc đang đánh cắp tài sản trí tuệ của họ và buộc các công ty Mỹ phải chuyển giao công nghệ mới được quyền tiếp cận các thị trường Trung Quốc.
Tuy nhiên, ủy ban gồm 3 thành viên của WTO cho rằng các hàng rào thuế này đã phá vỡ nhiều quy tắc thương mại bởi chúng chỉ áp dụng với Trung Quốc và vượt quá mức độ mà chính phủ Mỹ đã cam kết trước đây. Wahsington sau đó không thể lý giải được tại sao các biện pháp thuế của họ lại có ngoại lệ (với Trung Quốc) như vậy; uy ban này kết luận.
Quyết định trên đã lập tức khiến ông Trump – người trước đó đã rút nước Mỹ khỏi tổ chức văn hóa của LHQ Unesco và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) – phải lên tiếng, đe dọa rằng ông phải “làm điều gì đó với WTO bởi họ đã giúp cho Trung Quốc thoát tội”.
Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer nói trong một tuyên bố: “Báo cáo của ủy ban này đã xác nhận điều mà chính quyền Trump đã đề cập suốt 4 năm nay: WTO hoàn toàn không thỏa đáng trong việc ngăn chặn các hoạt động công nghệ gây hại của Trung Quốc”.
“Mỹ cần được cho phép bảo vệ mình khỏi các hoạt động thương mại không công bằng, và chính quyền Trump sẽ không để cho Trung Quốc lợi dụng WTO để thu lợi từ người lao động, doanh nghiệp, nông dân và các chủ trang trại Mỹ” – tuyên bố nói thêm.
Trong khi đó, Bộ Thương mại Trung Quốc nói rằng Bắc Kinh ủng hộ hệ thống thương mại đa phương và tôn trọng phán quyết và quy tắc của WTO, cùng lúc hy vọng Washington sẽ làm tương tự.
Phán quyết của WTO sẽ không gây ảnh hưởng lập tức tới các hàng rào thuế của Mỹ và đây mới chỉ là khởi đầu của một tiến trình pháp lý sẽ phải mất nhiều năm mới hoàn thiện, và cuối cùng có thể dẫn tới việc WTO phê chuẩn các biện pháp đáp trả nếu phán quyết được thực thi. Phía Trung Quốc hiện cũng đã thực thi một số biện pháp đáp trả.
Mỹ rất có thể sẽ kháng lại phán quyết của WTO. Tuy nhiên, vụ việc này có thể trở thành lỗ hổng pháp lý bởi Washington vốn đã ngăn chặn việc chỉ định các thẩm phán của cơ quan kháng cáo của WTO, khiến cơ quan này không đủ số lượng thẩm phán cần thiết để mở phiên xét xử.
Ủy ban của WTO nhận thức rõ rằng họ đã đặt chân vào “vùng nước nóng”. Ủy ban này nhấn mạnh rằng họ mới chỉ nhìn vào các biện pháp áp thuế của Mỹ chứ chưa xét đến biện pháp đáp trả của Trung Quốc.
“Ủy ban nhận thức rất rõ về bối cảnh rộng lớn mà trong đó hệ thống của WTO đang vận hành, vốn phản ánh hàng loạt căng thẳng thương mại toàn cầu chưa từng có tiền lệ” – báo cáo dài 66 trang của ủy ban kết luận.
Ủy ban này cũng khuyến nghị Mỹ nên biến đổi các biện pháp của họ “sao cho phù hợp với cam kết”, nhưng cùng lúc khuyến khích hai bên làm việc để giải quyết toàn bộ tranh chấp.
Trong suốt 2 năm chiến tranh thương mại với Bắc Kinh, Tổng thống Trump đã đe dọa áp thuế với gần như tất cả hàng nhập khẩu từ Trung Quốc – trị giá hơn 500 tỷ USD – trước khi hai nước ký kết thỏa thuận thương mại “giai đoạn 1” vào tháng 1/2020. Các hàng rào thuế khác vẫn được duy trì với lượng hàng 370 tỷ USD của Trung Quốc.
Khi rời Nhà Trắng để đến Pennsylvania thực hiện chiến dịch tái tranh cử trong hôm 15/9 (giờ Mỹ), ông Trump nói ông cần phải xem xét kỹ hơn về phán quyết của WTO, nhưng thêm rằng: “Tôi không phải fan hâm mộ của WTO – đó là điều mà tôi có thể nói với các bạn ngay bây giờ. Có thể họ đã ban cho chúng tôi một đặc ân”.
Phán quyết của WTO rất có khả năng sẽ khiến ông Trump ra quyết định rời khỏi tổ chức này hoặc đề xuất cải tổ lại tổ chức 25 năm tuổi này; Margaret Cekuta, cựu quan chức Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ, nhận định.