MẤY NÉT KHÁI QUÁT VỀ ĐỘI THANH NIÊN XUNG PHONG NGHỆ AN TRÊN ĐƯỜNG TRƯỜNG SƠN
Viết về sự hình thành và hoạt động của Đội TNXP Nghệ An trên đường Trường Sơn, tuy còn ít nhưng cũng có một vài bài. Bài này chúng tôi muốn trình bày khái quát và nhất quán, chính xác hơn một số sự kiện với tư cách là người xuyên suốt cả 3 nhiệm kỳ TNXP.
Hưởng ứng lời kêu gọi tiền phương trên chiến trướng chống Mỹ cứu nước, tháng 7/1965, hơn 600 nam TNXP Nghệ An được tuyển chọn trong 42 đại đội TNXP Nghệ An đi nhận nhiệm vụ đặc biệt. Đơn vị tập kết tại xã Hưng Nhân huyện Hưng Nguyên - Nghệ An. Đội được biên chế 3 đại đội: 164, 166, 168. Đội do ông Dương Hiện Đại làm đội trưởng, ông Chu Văn Hồng làm chính chị viên kiêm Bí thư Đảng ủy.
Đêm 15/8/1965 tạm biệt Hưng Nhân, vượt sông Lam hành quân thẳng vào đường Trường Sơn. Sau gần một tháng hành quân đêm đi ngày nghỉ, vượt qua đạn bom, sông suối đèo dốc chúng tôi đã tới làng Ho, đúng 15h30 ngày 2/9/1965 và dừng chân bên đèo 1001. Lần đầu tiên những chàng trai trẻ xa quê hương đón Tết độc lập 2/9 đầu tiên bằng những trận mưa rừng xối xả và những đoàn vắt nhằng nhịt thân to bằng ngón tay luôn nghẩng cao đầu “nghênh tiếp” và sẵn sằng bắn vào chân tay hút máu. Lần đầu tiên được thưởng thức thanh lương khô thay cơm trong buổi tối Tết độc lập.
Ngày 3/9/1965: Binh trạm 8, tuyến 2 thuộc Đoàn 559 đón và giao nhiệm vụ cho đơn vị: một đại đội làm nhiệm vụ vận tải thủy, một đại đội làm nhiệm vụ vận tải bằng xe đạp “Phượng hoàng” và một đại đội hành quân vào Trạm 5 làm nhiệm vụ vận tải bộ. Tại đây các đơn vị đã ổn định tổ chức xác định tư tưởng bắt tay vào công việc ngay. Trong hơn 3 tháng thực hiện nhiệm vụ này có một số đồng chí thường xuyên gùi hàng lương thực 60-70 kg trên lưng qua nhiều dốc cao, suối sâu, đá tai mèo trơn trượt. Đồng chí Nguyễn Văn Khoái, Nguyễn Duy Khương thường xuyên có năng xuất cao và được công nhận Chiến sĩ thi đua Đoàn 559.
Đến giữa tháng 12/1965 đơn vị nhận nhiệm vụ mới tiến về mở Đường 20 Quyết Thắng. Lúc này đơn vị chỉ còn hai phiên hiệu đại hội 166 và 168, gần 1/3 cán bộ, đội viên đã chuyển sang bộ đội, nên không còn đại đội 164. Đơn vị trên đường hành quân qua xã Hiền Minh - Quảng Ninh - Quảng Bình, thì hai đồng chí hi sinh, đó là đ/c Đông và đ/c Tình quê ở Đô Lương và Nghi Lộc.
Đường 20 Quyết Thắng là con đường chiến lược, phá thế vận tải độc đạo của Đoàn 559. Đường có chiều dài 123 km chạy từ Cửa rừng (xã Sơn Trạch) đến ngã 3 Lùm Bùm (Lào). Yêu cầu của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương là phải khẩn trương hoàn thành thời gian sớm nhất. Đội TNXP Nghệ An cùng TNXP Hà Tĩnh, Quảng Bình, Nam Hà, Ninh Bình và hai Trung đoàn công binh quân đội đã vượt qua bao khó khăn thiếu thốn và đã hoàn thành mở đường trong 100 ngày đêm.
Lúc mở đường, Đội TNXP Nghệ An đóng ở Cửa rừng làm nhiệm vụ mở đường vượt qua dốc Đồng Tiền. Vượt qua ngầm Trạ Ang, dốc Ba Thang. Sau khi nâng cấp mặt đường xong thì chuyển vào đóng quân và đảm bảo giao thông tại km 54 (ngầm Cà Ròong). Lúc này Đội trưởng Nghệ An là ông Nguyễn Quốc Đức, ông Nguyễn Sĩ Sáu (thượng úy), chính trị viên, ông Chu Văn Hồng là chính trị viên phó. Lúc này lực lượng cán bộ từ quân đội đã được chỉ định sang thay thế làm cán bộ chủ chốt từ Đại đội lên đến Đội. Số cán bộ chủ chốt TNXP từ các địa phương được điều trở về địa phương.
Cuối năm 1966, Công trường 20 giải thể, Binh trạm 14 thuộc Đoàn 559 ra đời trực tiếp quản lí lực lượng trên tuyến đường 20 Quyết Thắng. TNXP Nghệ An lúc này đại bộ phận đã chuyển qua bộ đội, số còn lại chỉ còn khoảng 2 trung đội và mang phiên hiệu mới Trung đội 8 và Trung đội 9 cùng với Trung đội 7 TNXP Quảng Bình thành lập Đại đội 3 trực thuộc Đội TNXP 23.
Tháng 4/1967, Ban xây dựng 67 ra đời, đặt bên cạnh bộ Tư lệnh Đoàn 559, thực hiện chế độ song trùng lãnh đạo và thống nhất chỉ huy. Đại đội 3 lúc này ông Trương Ngọc Duyệt làm đại đội trưởng, ông Nguyễn Sĩ Viên làm chính trị viên (cả hai ông đều là chuẩn úy), ông Trần Văn Thân làm đại đội phó. Nhiệm vụ của Đại đội 3 đảm nhận giao thông 37 km đường từ Cửa rừng vào km 37 (dốc U Bò), vừa nâng cấp mặt đường vừa phải rà phá bom mìn lấp hố bom đảm bảo an toàn giao thông. Đoạn đường này qua nhiều cua dốc suối sâu, đường vòng quanh tay áo. Đó cũng là những trọng điểm địch đánh phá ác liệt như: km 0, dốc Đồng Tiền, Km 6-7, ngầm Trạ Ang, dốc Ba Thang (km 12 đi km16), cua tay áo km 32 và dốc U Bò- km 37.
Tháng 9/1968 cán bộ Đại đội 3 có thay đổi đại đội trưởng và chính trị viên, vì do Binh trạm điều cán bộ cốt cán trở về đơn vị bộ đội. Và đồng chí Trần Văn Thân cũng được điều về phụ trách công tác đoàn của Đội 23. Đồng chí Nguyễn Văn Khoái (từng là CSTĐ và được đi dự Đại hội Anh hùng, CSTĐ do Nhà nước tổ chức ở Hà Nội) lên làm đại đội trưởng, đc Lê Văn Long làm chính trị viên.
Tháng 3/1969 khi miền Bắc đang hưởng không khí hòa bình, thì tại km 68 đường 20 Quyết Thắng, nhiều trận đánh phá của của địch bằng B52 diễn ra vô cùng ác liệt. Lúc này Đội 23 đã nhập vào Đội 25 và Đại đội 3 đã có mặt ở trận chiến này. Tại đây máy bay Mĩ đã cướp đi sinh mạng 8 cán bộ chiến sĩ các đơn vị. Trong đó có đồng chí Nguyễn Văn Khoái đại đội trưởng, đ/c Võ Văn Tiến trung đội trưởng, đc Nguyễn Trung Tú tiểu đội trưởng. Họ đã hi sinh trong tiếc thương vô cùng của đồng đội. Cán bộ chủ chốt của đại đội 3 lúc này là đ/c Lê Văn Long đại đội trưởng, đc Lê Công Thú làm chính trị viên.
Suốt những năm qua trên đường 20 Quyết Thắng, lực lượng TNXP Nghệ An nói chung, đại đội 3 nói riêng, đã phát huy tinh thần cách mạng của quê hương Xô Viết anh hùng, bám trụ kiên cường trên các trọng điểm ác liệt ở những thời điểm tưởng chừng như không thê vượt qua được. Nhưng lực lượng TNXP Nghệ An đã vượt bao hi sinh, gian khổ, hoàn thành đặc biệt xuất sắc nhiệm vụ được giao thật không sao kể xiết (như chiến công của đơn vị trong mùa Thu năm 1968 trên cung đường Trạ Ang mà chúng tôi có dịp đã nêu là một ví dụ).
Đại đội 3 không những hoàn thành nhiệm vụ đảm bảo giao thông thông suốt mà còn hoàn thành nhiệm vụ bốc vác, ứng cứu cho đơn vị khác và tải thương khi cần. Chẳng hạn, đêm 25/7/1967 trên đoạn đường từ km 37 đến km 44 (U Bò đi Khe Tum) địch rải thảm bom đạn như mưa suốt cả đêm không chỉ làm hỏng tắc đường mà còn làm hơn 20 người hi sinh và hơn 20 người bị thương, gồm cả lực lượng TNXP, pháo binh, bộ đội hành quân qua đường giao liên… Đơn vị đã nhanh chóng làm nhiệm vụ thu hồi liệt sĩ, cấp cứu, vận chuyển thương binh về dốc U Bò; và suốt cả ngày hôm sau mới hoàn thành được nhiệm vụ mai táng liệt sĩ. Thật là tang thương và căm thù, nhưng cán bộ đội viên không hề nao núng, vượt lên thách thức!.
Với những thành tích trong lao động và chiến đấu nói trên, đại đội 3 TNXP Nghệ An hai lần được vinh dự đón nhận Huân chương chiến công hạng Nhì và hạng Ba, nhiều bằng khen và giấy khen của các cấp cho tập thể và các cá nhân có nhiều thành tích, cống hiến tiêu biểu…(trong đó nổi bật nhất là đ/c Nguyễn Văn Khoái, đ/c Nguyễn Duy Khương, đ/c Đinh Bạt Tuyên, Nguyễn Văn Thanh).
Hơn 50 trôi qua, chính quyền các cấp và LLTNXP từng cống hiến trên đường 20 QT đã có nhiều việc làm ghi lại dấu tích hào hùng và sự sinh anh dũng của đồng đội. Nhưng vẫn còn nhiều dấu tích và sự hi sinh chưa được làm rõ và ghi nhận, tôn vinh… (như vừa rồi cựu TNXP Hồ Bá Thâm đã đi về đường 20 này kể lại). Nếu không kịp thời khắc phục những hạn chế ấy, e rằng một ngày nào đó, có những dấu tích, những cái tên thân thuộc đầy chiến tích, những địa danh đã đi qua, những trọng điểm địch đánh phá ác liệt và cả những nơi đồng đội ta nằm mãi ở đó trên đường 20 Quyết Thắng, sẽ mãi mãi bị lãng quên.
Chúng ta và các thế hệ con cháu không thể quên một thời đầy ác liệt, hi sinh mà anh hùng và lạc quan cách mạng. như hai câu thơ cố nhà thơ Tố Hữu đã viết: “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai!”
Vinh, tháng 9/2016 TRẦN VĂN THÂN