"Cuộc đời với những chuyến đi" - Ký ức của CCB – Thiếu tướng Hoàng Kiền (Tiếp theo 47)
Sự kiện Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao của Đảng và Nhà nước sang thăm hữu nghị chính thức CHDCND Lào; Dự Lễ khánh thành và trao tặng công trình Nhà Quốc hội Lào. Đây là hoạt động biểu tượng của mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, tình đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Lào trên tinh thần "hạt gạo cắn đôi, cọng rau bẻ nửa".
Thiếu tướng Hoàng Kiền – Một Cựu chiến binh từng mang cái tên “người lính của một thuở Trường Sơn, một thời Biển đảo” đau đáu theo dõi và hướng về sự kiện của tinh thần "hạt gạo cắn đôi, cọng rau bẻ nửa" mà lịch sử chỉ có giữa toàn Đảng, toàn quân và toàn dân hai nước Việt – Lào…
Và đây – Dòng ký ức của Cựu chiến binh – Thiếu tướng Hoàng Kiền về những chuyến đi, về những tháng năm ông gắn bó với mảnh đất, con người của đất nước “triệu Voi”, với con đường Trường Sơn vắt ngang qua hai nước Việt - Lào đã tuôn trào để rồi ông ngồi viết – viết cả loạt bài từ dòng ký ức ấy…
Trường Sơn xin trân trọng lần lượt giới thiệu cùng các đồng chí và bạn đọc loạt bài viết từ dòng ký ức của Cựu chiến binh – Thiếu tướng Hoàng Kiền.
CUỘC ĐỜI VỚI NHỮNG CHUYẾN ĐI
(Tiếp theo 47)
Bài số 52
NHỮNG CHUYẾN ĐI BỘ BÊN LÀO
CHUYẾN ĐI BỘ KHẢO SÁT HANG ĐỘNG ATK BÊN LÀO
Tháng 3 năm 2003 tôi là Trưởng đoàn công tác do Bộ Quốc phòng cử sang Lào giúp bạn khảo sát lập dự án ATK. Trước khi đi, Đại tướng Phạm Văn Trà - Bộ trưởng gọi lên chỉ đạo về một số yêu cầu về vị trí chiến lược ATK của Bạn. Đoàn bay từ Hà Nội sang Viêng Chăn, cục Công binh và Cục Tác chiến của bạn đón, Thiếu tướng Kèn Khăm Sẻng - la - thon - Tổng tham mưu trưởng quân đội nhân dân Lào gặp , nghe Đại tá Hoàng Kiền - Phó tư lệnh Tham mưu trưởng Binh chủng Công binh Việt Nam trưởng đoàn và Đại tá Nguyễn Thanh Hà - Phó Cục trưởng Cục tác chiến phó đoàn báo cáo các phương án dự kiến để khảo sát. Sau khi thống nhất, Bộ Tổng tham mưu cử Đại tá Thông Xay - Cán bộ Cục đối ngoai, nguyên Cục trưởng Cục Công binh Lào và Trung tá Xỉn xa vắt - Phó cục trưởng Cục Công binh đi cùng đoàn.
Đến tỉnh đội K làm việc, nghỉ đêm, hôm sau Tỉnh đội trưởng cho một tổ 5 chiến sĩ mang súng AK có một xe U oắt đi cùng.
Tôi hỏi sao đi đông thế?
Tỉnh đội trưởng nói: Các đồng chí vào ba khu vực này thì hai khu vực tỉnh K chúng tôi có phỉ đang hoạt động đấy, tỉnh X phía trong thì không sao. Xe đi đến huyện mới thành lập là hết đường ô tô, lúc đó gần nửa đêm. Cơn mưa sớm đầu mùa đổ xuống, bao điều bất lợi xảy ra. Ăn bát cơm với cá khô, do huyện mới thành lập chưa có hàng quán gì. Nằm ở nhà khách là cái lán mới dựng, không có khu vệ sinh, không có nước rửa, trời mưa đất nhão dính nhem nhép, đi vệ sinh ra rừng mới thật gian nan, về nhà là vắt đã bám vào chân. Không có điện, không có đèn dầu, không có dây mắc màn, tạm mắc võng, chùi chân ngả lưng, mãi chả ngủ được. Nhớ lại những kỷ niệm một thời trên đường Trường Sơn năm xưa. Sáu năm là bộ đội Công binh, một năm đi khảo sát đường, trong điều kiện chiến tranh ác liệt, nhưng là thanh niên tuổi hai mươi, sức như Phù Đổng ....Sau hơn ba mươi năm, tuổi ngoại ngũ tuần lại đi khảo sát nơi núi rừng Trường Sơn cũng trên đất Lào, nhưng lần này hoàn toàn khác. Đó là nhiệm vụ khảo sát lập dự án xây dựng căn cứ Trung ương cho bạn, một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng. Trong kháng chiến chống Pháp, ta có ATK Định Hoá - Thái Nguyên. Khi khảo sát ATK phải cơ bản đáp ứng các tiêu chí do Bác đặt ra:
“Trên có núi, dưới có sông,
Có đất ta trồng, có bãi ta chơi
Tiện đường sang Bộ Tổng,
Thuận lối tới Trung ương
Nhà thoáng ráo, kín mái,
Gần dân, không gần đường” .
Ngay sau ngày toàn quốc kháng chiến bùng nổ, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng, Chính phủ... rời Thủ đô chuyển lên căn cứ địa Việt Bắc. Ngày 20/5/1947, Người có mặt ở ATK Định Hóa. Từ tháng 5/1947, những bộ phận chủ yếu của Tổng hành dinh rải ra trên trên trục Tây Nam Định Hóa, từ Quán Vuông đến Lưu Quang, Lục Rã, sát chân núi Hồng, trên đường sang Tân Trào (Tuyên Quang). Các đồng chí Công tác đội và Tổng đội xây dựng của Bộ Tổng tham mưu đã chuẩn bị nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Khu rừng Khau Tý, thôn Điềm Mặc, xã Thanh Định. Để đảm bảo bí mật, một trong những nguyên tắc nghiêm ngặt nhất trong thời kì kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo cao cấp thường xuyên thay đổi địa điểm làm việc. Có lúc, Người ở Định Hoá, có lúc sang Sơn Dương, Yên Sơn, có lúc lên Chợ Đồn hoặc sang Võ Nhai.
Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, các khu ATK mới được xây dựng, Khu A, Khu B, Khu C do Bộ Tư lệnh Công binh xây dựng và quản lý các công trình. Bao gồm rất nhiều hang động được cải tạo, các đường hầm được đào. Toàn bộ các công trình khu A, khu B đều do công binh của ta làm. Duy nhất có một đường hầm khu C, dự bị 2 do một Trung đoàn Công binh Triều Tiên sang giúp cùng Công binh Việt Nam xây dựng, đường hầm này dài 1200 mét.
Nay được Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam giao nhiệm vụ, Tổng tham mưu trưởng quân đội nhân dân Lào trực tiếp nghe báo cáo phương án, chỉ đạo tiếp, một nhiệm vụ hết sức quan trọng, một vinh dự lớn của Bộ Tư lệnh Công binh Việt Nam nói chung và cá nhân tôi nói riêng. Là kỹ sư được đào tạo tại Học viện Kỹ thuật Quân sự- Khoa Công trình Quân sự - Ngành Công sự nay được phát huy vào nhiệm vụ đặc biệt quan trọng này, từ nhận thức ấy để có quyết tâm biện pháp hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Sáng hôm sau dậy, làm việc với chủ tịch huyện và huyện đội trưởng huyện VT, các anh ấy chỉ tay nhà trước mặt đây là một tướng phỉ mới ra hàng, xung quanh đây có năm gia đình có người theo phỉ. Qua trao đổi tình hình chung là vùng sâu vùng cao của Bắc Lào và Trung Lào phỉ hoạt động còn rất phức tạp. ATK phải là khu vực dân thật cách mạng, địa bàn trong sạch, không có cách nào khác, cứ khảo sát, quy hoạch rồi xây dựng địa bàn trong sạch trong quá trình triển khai xây dựng. Chúng tôi bắt đầu đi bộ vào rừng sâu, 5 chiến sĩ bộ binh của tỉnh đội mang súng AK sẵn sàng chiến đấu, ba đồng chí đi trước, 2 đồng chí đi sau bảo vệ, một trợ lý huyện đội đi cùng, vào qua bản K dừng chân. Các cô gái Lào đang dệt vải, lần đầu tiên gặp người Việt Nam, gọi ra chụp ảnh chị em mừng lắm. Tôi nói lần sau quay lại sẽ có ảnh, dân vùng sâu vùng xa chưa bao giờ được chụp ảnh. Lấy thêm một dân bản dẫn đường, Đại tá Thông Xay là Chủ nhiệm hậu cần của đoàn ở lại nấu ăn.
Tôi chỉ đây là cái hang, thanh niên bản dẫn đoàn đi đến đây.
Sao biết đây có hang, các anh đến đây rồi à?
Chưa đến nhưng nhìn bản đồ là biết, các bạn đầu ngạc nhiên cả. Tôi là kỹ sư công trình quân sự, học về địa chất công trình, bản đồ địa hình khá sâu, Thượng tá kỹ sư Nguyễn Thanh Sơn và Trung tá Kỹ sư Nguyễn Đức Quảng học địa chất công trình bên Liên Xô về, Kỹ sư Trịnh Văn Năm, Nguyễn Ngọc Ban đều có kinh nghiệm về địa chất công trình khá sâu, có kinh nghiệm về công tác khảo sát , phải nghiên cứu trên bản đồ trước. Hành trình bắt đầu, đi vào rừng sâu hun hút, rừng ở đây còn nguyên sinh, cây cối rậm rạp, leo trèo cũng thật gian nan, buổi trưa đến được hang, mừng lắm. Cả đoàn giải lao ăn lương khô.
Đại tá Kỹ sư CT Hoàng Kiền
Đại tá Cử nhân Nguyễn Thanh Hà
Thượng tá Kỹ sư Địa chất CT Nguyễn Thanh Sơn
Thiếu tá Kỹ sư Địa chất Thuỷ văn Nguyễn Đức Quảng
Đại uý Kỹ sư CT Trịnh Văn Năm
Quân nhân CN Kỹ sư trắc địa Nguyễn Ngọc Ban
Quân nhân CN khảo sát Nguyễn Văn Mậu
Bên Lào
Đại tá Thông Xay "Chủ nhiệm hậu cần" ở lại bản chuẩn bị ăn chiều.
Trung tá Xỉn Xa Vắt
Trợ lý huyện đội VT
5 chiến sĩ bảo vệ
1 dân bản dẫn đường.
Ăn lương khô xong, đoàn vào khảo sát bên trong. Hang khá rộng, cao, khô ráo, cần cải tạo là sử dụng tốt, đường vào kín đáo, bảo đảm yếu tố ngụy trang bí mật trên không.
Buổi chiều quay về bản nghỉ ngơi ăn cơm. Dân Lào chỉ ăn cơm nếp thôi, thế là từ hôm nay bắt đầu ăn cơm nếp. Thức ăn họ cho nhiều ớt lắm, tôi bị viêm họng, thế là đêm hôm ấy ho suốt đêm không ngủ được .
Những ngày sau tiếp tục đi khảo sát các hang động khác, sau gần một tuần hoàn thành kế hoạch khu A.
Tiếp tục chuyển sang khu B ở huyện LX, cũng hành trình liên tục, sau tổng số 8 ngày xong việc khảo sát các hang động khu A và khu B. Tiếp tục sang khu C ở huyện M tỉnh X, theo điểm đánh dấu trên bản đồ đã chọn, biết đây là một hang lớn. Hết đường ô tô đoàn đi bộ vào, leo qua quả núi gặp bờ suối, cứ theo bờ suối là đến cửa hang, trước cửa hang có một đoạn suối rất rộng, nước xanh trong vắt, thấy có mấy đôi nam nữ dẫn nhau vào tham quan, chụp ảnh. Vào trong tất cả đều ngỡ ngàng, trần hang cao, hang rộng, dài đi mãi không hết. Đây là một hang động lý tưởng có thể làm khu căn cứ ATK rất phù hợp. Đáng tiếc là địa phương không quản lý, dân đã vào tham quan tự do và đang có kế hoạch mở ra dự án du lịch ở đây. Tuy vậy vẫn là khu C dự bị , khi cần thiết vẫn sử dụng được trong các tình huống cấp bách.
Sáu mười ngày, mặc dù ba lô tiền kíp Lào do Đại tá Thông Xay mang đi làm " Chủ nhiệm hậu cần" cho đoàn vẫn còn nhiều, toàn tiền 100 kíp Lào tương đương 2.500 đồng Việt Nam, mang đi đeo nặng trĩu vai. Giai đoạn một đã hoàn thành, tôi bị ho quá, suốt chục ngày cứ ngày ba bữa cơm nếp, xôi, đồ ăn cứ màu ớt đỏ lừ, ho không ra tiếng nữa, lúc này thế giới đang có dịch Sars nên cũng lo. Tôi bàn với anh Hà về Viêng Chăn báo cáo. Thiếu tướng Khăm Kèn - Tổng tham mưu trưởng quân đội nhân dân Lào nghe, thống nhất như phương án chúng tôi đã chọn, để chuyển sang giai đoạn hai, khảo sát lập dự án ATK. Thiếu tướng Kèn Khăm trao đổi với chúng tôi là đề nghị Bộ Quốc phòng Việt Nam giúp Lào xây dựng. Đại tá Hoàng Kiền và Đại tá Nguyễn Thanh Hà về Trước. Về đến sân bay có xe quân y đón đưa vào Bệnh viện quân y 354 ngay, nằm để kiểm tra, may mà không phải bệnh Sars.
Năm nay trở lại Trường Sơn
Trèo đèo lội suối núi non điệp trùng
Hang sâu tìm đến tận cùng
Đã qua mấy tỉnh khắp vùng mở ra
Giúp Bạn lập ATK
Cùng đoàn Khảo sát trải qua mười ngày
Trí tâm nhiệt huyết chung tay
Vinh Quang nhiệm vụ Nồng say nghĩa tình
Tự hào truyền thống Công binh
Trung ương Ta - Bạn công trình dựng xây
Trọng trách cao nhiệm vụ này
Tự hào nhớ mãi những ngày đã đi.
Thượng tá Nguyễn Thanh Sơn phụ trách bộ phận ở lại tiếp tục khảo sát lấy số liệu chi tiết lập dự án. Đại tá Thông Xay tiếp tục làm "Chủ nhiệm hậu cần" cho đoàn và lực lượng bảo vệ tiếp tục cùng đi. Sau 20 ngày nữa, hoàn thành kế hoạch khảo sát.
Về Việt Nam họp đoàn Đại tá Hoàng Kiền và Đại tá Nguyễn Thanh Hà thống nhất qui hoạch các khu A, B, C, qui hoạch trong từng khu, số lượng hang động cần cải tạo, số lượng và qui mô các đường hầm cần phải đào. Tổ chức tổ lập dự án ATK , do Đại tá Phạm Tiến Nhượng - Trưởng phòng Công trình Quốc phòng làm Tổ trưởng, Đại tá Nguyễn Thanh Sơn - Giám đốc Trung tâm Tư vấn khảo sát thiết kế công trình chiến đấu làm Tổ phó, cùng các kỹ sư Nguyễn Đức Quảng, Trịnh Văn Năm, hai Quân nhân chuyên nghiệp Nguyễn Ngọc Ban, Nguyễn Văn Mậu đi khảo sát về tập trung lập dự án. Đại tá Hoàng Kiền - Phó tư lệnh Tham mưu trưởng Binh chủng trực tiếp chỉ đạo. Dự án hoàn thành, tôi báo cáo Bộ Tư lệnh Công binh, Thiếu tướng Trương Quang Khánh- Tư lệnh, Thiếu tướng Hoàng Khánh Hưng- Phó Tư lệnh về Chính trị, Bí thư Đảng ủy nghe và nhất trí. Được Bộ Tư lệnh phân công, tôi lên báo cáo trực tiếp với Đại tướng Phùng Quang Thanh - Tổng tham mưu trưởng, tiếp theo báo cáo Đại tướng Phạm Văn Trà - Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Tôi truyền đạt lại ý kiến của Thiếu tướng Kèn Khăm - Tổng tham mưu trưởng quân đội nhân dân Lào đề nghị Việt Nam làm giúp. Bộ trưởng hỏi cần bao nhiêu lực lượng, thời gian bao nhiêu, bao nhiêu tiền. Tôi báo cáo qua kinh nghiệm xây dưng căn cứ Trung ương Bạn ở Sầm Nưa, Trung đoàn Công binh 217 của Bộ Tư lệnh Công binh làm từ năm 1964 đến năm 1968 hoàn thành, kinh phí đã dự toán khá lớn ạ. Ngoài cải tạo hang động vẫn phải đào thêm một số đường hầm. Bộ trưởng nói: để cho bạn xây dựng, ta giúp về trang bị, cán bộ kỹ thuật, vật liệu xây dựng. Nếu đưa một trung đoàn sang làm trong 4 năm, hai lần thay quân thì lộ hết. Bây giờ không như chiến tranh ngày xưa, đi bộ đội là khi thắng Mỹ mới về, tôi vào miền Nam năm 1963, sau 28 năm mới được ra Bắc đấy. Bây giờ theo luật nghĩa vụ quân sự, thay quân nên phức tạp lắm. Bộ trưởng chỉ đạo mang hồ sơ dự án ATK của Lào, đóng dấu tuyệt mật, giao cho Cục đối ngoại gửi sang cho Bộ Tổng tham mưu Quân đội nhân dân Lào. Đoàn Công tác của chúng tôi hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Năm 2004 tôi là Tư lệnh Công binh, nhận được Điện thoai của Đại tá Thông Xay, anh thông báo sang Việt Nam học một năm ở Trường của Tổng cục 2, tôi đến đón bạn về nhà chơi ăn cơm gia đình. Bạn tặng tôi đôi ngà voi rất đẹp bằng gỗ quí, biểu hiện cho đất nước Triệu Voi.
Đã nhiều chuyến sang Lào công tác, tham quan, tôi đều đến thăm Cục Công binh, các đơn vị Công binh Lào; các anh cán bộ Công binh QĐND Lào. Chúng tôi giao lưu với nhau như những người anh em thân thiết, lần nào Đại tá Thông Xay cũng có mặt, thật thân tình.
Sau đó Anh sang làm Trưởng phòng tuỳ viên Quốc phòng Đại sứ quán Lào tại Hà Nội, chúng tôi gặp nhau giao lưu thường xuyên cho đến hết nhiệm kỳ.
Ảnh: Thiếu tướng Kèn khăm - Tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Lào
tiếp đoàn cán bộ Bộ Tư lệnh Công binh Việt Nam
do Thiếu tướng Hoàng Kiền - Tư lệnh dẫn đầu sang thăm nước Lào.
Cách đây mấy năm nhận được điện thoại Đại tá Thông Xay thông báo đã thay thận tại Việt Nam, chúng tôi chúc mừng ca ghép đã thành công. Thiếu tướng Hoàng Kiền, Thiếu tướng Nguyễn Thành Định lên Đại sứ quán Lào tại Hà Nội thăm tặng quà Bạn. Khi khỏi bệnh trước khi về nước anh điện thoại mời chúng tôi lên chia tay thật là cảm động. Tôi nói thay thận khỏe rồi về lấy vợ đi thôi, bạn lắc đầu. Bố mẹ là cán bộ của Đảng và nhà nước Lào, hai con trai là Đại tá Thông Xay và anh trai đều không lấy vợ.
Sau đó Đại tá Thông Xay sang Việt Nam để kết nối quan hệ giữa lực lượng Công binh hai nước trong giai đoạn mới, anh em tổ chức buổi giao lưu thật sâu đậm nghĩa tình. Phía Việt Nam có Thiếu tướng Hoàng Kiền, Thiếu tướng Phạm Dũng Tiến, Thiếu tướng Nguyễn Thành Định, Đại tá Trần Đăng Sơn, Đại tá Nguyễn Trọng Thanh. Công ty Tây Trường Sơn có anh Hùng Sái Cẳng, chị Phạm Phượng, anh Thanh Sơn...Phía Lào có Đại tá Thông Xay, Đại tá Bang Xỉ - Trưởng phòng Tuỳ viên và hai đồng chí Phó phòng Tuỳ viên...Chúng tôi trao đổi rất nhiều về quan hệ Lào - Việt, tình hữu nghị giữa hai nước được hình thành; trải qua các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm; giành độc lập dân tộc của hai Đảng, Nhân dân và Quân đội hai nước. Máu xương của nhân dân hai nước đã đổ xuống, tô thắm tình hữu nghị thuỷ chung son sắt này! Hãy cùng nhau giữ gìn và truyền cho con cháu chúng ta giữ gìn, không thể để cho người khác cậy nhiều tiền mua hoặc cướp mất!
"Việt Lào hai nước chúng ta
Tình sâu hơn nước Hồng Hà - Cửu Long"
Mặt trời vẫn mọc đàng đông
Nghĩa tình Lào - Việt mãi không phai mờ.
Chúng tôi cùng vui nói với nhau rằng:
Pa xa xôn Việt - Lào xăm ma khi (Nhân dân Việt - Lào vui đoàn kết)
Hoàng Kiền
Phó Chủ tịch Hội truyền thống Trường Sơn - Đường Hồ Minh Chí Việt Nam
(Còn nữa)