TỪ TRƯỜNG SƠN RA CHỈ HUY “ĐIỆN BIÊN PHỦ TRÊN KHÔNG HÀ NỘI”
Thiếu tướng Nguyễn Quang Bích
Vâng đúng thế, khi tôi muốn nhắc về sự kiện đặc biệt này trong sự nghiệp chỉ huy của Thiếu tướng – Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Quang Bích.
Chàng trai Nguyễn Quang Bích, sinh ngày 16 tháng 08 năm 1922 tại Thọ Lão, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Nguyễn Quang Bích tham gia Cách mạng ngày 20 tháng 8 năm 1945…
Người ta bảo, Tướng Nguyễn Quang Bích là người của những thời khắc lịch sử của đất nước quả không sai.
Đầu năm 1954, khi ấy, Trung đoàn trưởng 367 Lê Văn Tri đang phụ trách đoàn cán bộ huấn luyện ở Trung Quốc; Trung đoàn phó, Tham mưu trưởng Nguyễn Quang Bích được Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ Tổng Tư lệnh chỉ thị về nước chỉ huy Trung đoàn 367 tham gia chiến dịch Trần Đình (Điện Biên Phủ). Khi ấy, mới ở tuổi 30, ông đã chỉ huy một trung đoàn pháo cao xạ - đơn vị cao xạ đầu tiên của quân đội ta lần đầu xuất quân với hai tiểu đoàn. Hai tiểu đoàn với số lượng pháo cao xạ ít ỏi, đối đầu với hàng trăm máy bay hiện đại các loại của thực dân Pháp. Nhưng dưới sự chỉ huy của ông, kết thúc chiến dịch, Trung đoàn 367 đã bắn rơi 52 máy bay địch tại Điện Biên Phủ, góp phần oanh liệt vào chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” của quân đội và nhân dân ta…
Chúng ta hãy người thời gian trở lại chiến trường Trường Sơn thời điểm năm 1970. Lúc này, không quân Mỹ tăng cường đánh phá ngăn chặn vô cùng ác liệt tuyến chi viện chiến lược của ta ở Trường Sơn, đặc biệt là các tuyến cửa khẩu. Hằng ngày chúng sử dụng hơn 650 lần/chiếc máy bay cường kích, 60 lượt B52 trong đó tập trung đánh phá các khu vực cửa khẩu. Không quân Mỹ đưa vào sử dụng nhiều loại bom đạn mới hết sức tối tân: Bom từ trường kích nổ, bom nổ chậm thế hệ mới và bắt đầu đưa máy bay AC130 vào đánh phá ngăn chặn ở Trường Sơn. Đây là loại máy bay được cải tiến từ máy bay vận tải C130. Nó được trang bị vũ khí và các thiết bị điều khiển hiện đại nhất thời đại thời điểm này: Máy ngắm hồng ngoại, máy khuếch đại ánh sang mờ, máy “tìm nhiệt”, điều khiển bắn bằng laze…AC130 có trọng tải 55 tấn, nó có thể hoạt động liên tục trong 4 giờ và được tiếp nhiên liệu trên không. AC130 ban đầu được gắn 2 súng máy 7,6 ly, 2 súng 20 ly (tốc độ bắn 6000 phát/phút). AC130 mang trên mình nó hàng chục tấn đạn. Từ độ cao 3.000 mét, với các trang thiết bị hiện đại nó bắn đạn 20 ly cày đỏ giữa tim đường dài hàng trăm mét vô cùng chính xác. Khi ta đưa vào chiến trường cao xạ 57 ly rồi 100 ly thì chỉ vài tháng sau, AC130 đã được lắp thêm súng 40 ly và 100 ly để nâng trần bay tránh đạn cao xạ của ta mà vẫn nhả đạn chính xác xuống mục tiêu dưới mặt đất. AC130 thật sự là “ác quỷ” bầu trời ở chiến trường Trường Sơn…
Để đối phó với không quân Mỹ, Bộ Quốc phòng đã tăng cường lực lượng và trang thiết bị cho phòng không của Trường Sơn. Cuối năm 1970, lực lượng phòng không Trường Sơn gồm 6 trung đoàn cao xạ và 1 trung đoàn tên lửa trực thuộc cùng 28 tiểu đoàn cao xạ của 25 Binh trạm trên toàn tuyến. Đầu năm 1971, Bộ Quốc phòng lại tăng cường thêm cho Trường Sơn 728 nòng pháo, trong đó có 67 pháo 100 ly và 57 ly, 434 khẩu súng máy 14,5 ly và 12,7 ly. Tháng 10/1970, Bộ Quốc phòng cho phép Bộ Tư lệnh Trường Sơn thành lập mới thêm Trung đoàn cao xạ 593 và khôi phục lại Trung đoàn cao xạ 591. Đầu năm 1971, Bộ lại điều Sư đoàn phòng không cơ động 377 với 5 trung đoàn (trong đó có 1 trung đoàn tên lửa) bổ sung lực lượng phòng không cho Trường Sơn. (Đồng chí Nguyễn Quang Bích đã có thời kỳ làm Tư lệnh Sư đoàn này).
Tháng 8 năm 1970, đồng chí Nguyễn Quang Bích, Phó Tư lệnh Quân chủng Phòng không – Không quân được Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng điều vào làm Phó Tư lệnh Bộ Tư lệnh Trường Sơn phụ trách tác chiến phòng không. Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng đã chọn một chỉ huy tài giỏi và giàu kinh nghiệm tác chiến phòng không tăng cường cho cuộc chiến đối phó với không quân Mỹ ở Trường Sơn.
Sau đó vào đầu năm 1971, “theo chân” đồng chí Nguyễn Quang Bích vào Trường Sơn còn có Trung tá Phạm Lê Hoàng, Tham mưu trưởng Phòng không Hà Nội. Ông được bổ nhiệm làm Tham mưu phó Tác chiến Phòng không Trường Sơn; Đại tá Phan Khắc Hy, Chính ủy Không quân vào Trường Sơn được bổ nhiệm làm Phó Tư lệnh…
Để chuẩn bị cho Chiến dịch Đường 9 – Nam Lào, tháng 10 năm 1970, đồng chí Nguyễn Quang Bích được Đảng ủy – Bộ Tư lệnh Trường Sơn phân công chỉ đạo “hoàn thiện thế trận phòng không của Trường Sơn” nhằm đánh bại chiến thuật “trực thăng vận” của địch. Lực lượng phòng không của Trường Sơn được huy động tham gia chiến dịch lịch sử này, gồm 5 trung đoàn cao xạ (có 1 trung đoàn tên lửa), 10 tiểu đoàn cao xạ, 25 đại đội và 33 trung đội súng máy 14,5 ly, 12,7 ly với 326 nòng cao xạ và 360 khẩu súng máy bố trí thành 8 cụm tác chiến dày đặc, liên hoàn sẵn sàng nhả đạn đánh địch. Lực lượng phòng không Trường Sơn trong chiến dịch Đường 9 – Nam Lào đã đánh 481 trận, bắn rơi 346 máy bay (trong tổng số 505 máy bay bị các lực lượng bắn rơi trong toàn chiến dịch).
Ngày 1/10/1971, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng lại điều động Đại tá Đặng Tính, Chính ủy kiêm Tư lệnh Quân chủng Phòng không Không quan vào làm Chính ủy Bộ Tư lệnh Trường Sơn. Điều ấy càng khẳng định việc chống lại chiến tranh ngăn chặn của không quân Mỹ ở chiến trường Trường Sơn quan trọng như thế nào. Có thể nói chỉ huy tác chiến phòng không của Trường Sơn đã được tăng cường nhiều cán bộ tác chiến phòng không giàu kinh nghiệm của quân đội ta.
Sau thất bại trong chiến dịch Lam Sơn 719, địch tập trung tăng cường đánh phá dữ dội tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn, đặc biệt là tăng cường sử dụng AC130. Từ đầu năm 1971, sau khi nghiên cứu về AC130 trên chiến trường, dưới sự chỉ huy của đồng chí Nguyễn Quang Bích, Bộ Tư lệnh Trường Sơn đã tổ chức nhiều đoàn nghiên cứu thực tiễn tại nhiều trọng điểm, tại nhiều trận địa. Bộ Tư lệnh đã tổ chức rút kinh nghiệm đối phó với AC130. Sau đó Bộ Tư lệnh đã phát động toàn chiến trường thi đua bắn rơi AC130 của không quân Mỹ, kết hợp với nhiều biện pháp khác, như: Mở đường kín, tăng cường ngụy trang đường “hở”, mở thêm nhiều đường tránh, tăng cường chạy xe lấn sáng lấn chiều và chạy ban ngày…
Đồng chí Nguyễn Quang Bích đã trực tiếp tới nhiều trận địa pháo. Với tầm nhìn của một chỉ huy giàu kinh nghiệm, ông đã có những góp ý sâu sắc về bố trí lực trận địa một cách hợp lý…
Một ngày đầu tháng tháng 3 tại Đường 22 cách ngầm Bạc hơn 10 km. Trung đoàn 593 cao xạ của Sư đoàn 471 nhờ bí mật đưa cao xạ 37 ly lên đồi, bí mật phục kích trên đường AC130 thường hạ thấp độ cao để lao vào bắn phá trọng điểm ngầm Bạc, đơn vị đã bắn rơi tại chỗ 1 máy bay AC130 vào lúc sẩm tối.
Ngày 14/3/1972, với 19 viên đạn 57 ly, đại đội 14 cao xạ thuộc Trung đoàn 591 đã bắn rơi tại chỗ 1 chiếc AC130 tại ngã ba Máy Húc cách đường 128B năm ki lô mét.
Và đêm 29/3/1972, Tiểu đoàn tên lửa 67 thuộc Trung đoàn 275, bắn rơi 1 chiếc AC130 trên bầu trời khu vực Nabo, trên đường 9 bằng 2 quả tên lửa.
Choáng váng trước lực lượng phòng không của Trường Sơn, chỉ trong một tháng 3 chiếc AC130 đã bị bắn rơi. 15 ngày sau đó, từ khu vực các cửa khẩu đến trọng điểm ngầm Bạc (ở Nam Lào), máy bay AC130 đã phải ngừng hoạt động bắn phá…
Năm 1972, Không quân Mỹ tăng cường tần suất và số lượng máy bay đánh phá Trường Sơn (riêng máy bay B52 đánh phá hơn 60 lần/ngày) và chúng dùng khối lượng bom đạn tăng cường gấp 2 lần so với trước đây để ngăn chặn tuyến chi viện. Lực lượng phòng không toàn chiến trường Trường Sơn dưới sự chỉ huy trực tiếp của đồng chí Nguyễn Quang Bích đã lập được nhiều chiến công vang dội. Đánh 22.077 trận, bắn rơi 620 chiếc trong đó có nhiều chiếc AC130. (426 chiếc rơi tại chỗ và có 98 chiếc rơi ban đêm)…
Trước yêu cầu chuẩn bị cho việc đối phó với khả năng Mỹ sẽ ném bom B52 Hà Nội và Hải Phòng, đầu tháng 9 năm 1972, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng đã gọi gấp Phó Tư lệnh Trường Sơn Nguyễn Quang Bích trở ra Hà Nội. Ông được giao làm Phó Tư lệnh Quân chủng Phòng không – Không quân (PKKQ). Là một chỉ huy giàu kinh nghiệm chỉ huy trận mạc, đồng chí Nguyễn Quang Bích đã được giao trực chỉ huy lực lượng của toàn Quân chủng trong chiến dịch 12 ngày đêm đế quốc Mỹ định “đưa Hà Nội – Hải Phòng trở về thời kỳ đồ đá”. Đặc biệt trong trận đánh đầu tiên của chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không” đêm đầu tiên 18/12/1972, dưới sự chỉ huy của Tướng Nguyễn Quang Bích, quân và dân ta đã bắn rơi 7 máy bay Mỹ trong đó có 3 chiếc B52 và 1 chiếc F111.
Kết thúc chiến dịch 12 ngày đêm đánh bại kế hoạch tập kích chiến lược B-52 vào Hà Nội, Hải Phòng của đế quốc Mỹ, quân và dân ta ở miền Bắc đã bắn rơi 81 máy bay Mỹ các loại, gồm: 34 chiếc B-52; 05 chiếc F-111A; 21 chiếc F-4CE; 04 chiếc A-6A; 12 chiếc A-7; 01 chiếc F-105D; 02 chiếc RA-5C; 01 chiếc trực thăng HH-53; 01 chiếc trinh sát không người lái 147-SC, bắt sống và diệt nhiều giặc lái. Dưới sự chỉ huy thông minh, tài giỏi của Tướng Nguyễn Quang Bích và Bộ Tư lệnh Quân chủng PKKQ, trong đó riêng Quân chủng PKKQ đã bắn rơi 32 trong tổng số 34 máy bay B-52 bị bắn rơi trong chiến dịch này…
Thiếu tướng Nguyễn Quang Bích chiến đấu ở Trường Sơn chỉ tròn 2 năm, nhưng ông cũng đã để lại những dấu ấn không quên với Trường Sơn. Trong mắt nhiều cán bộ, chiến sĩ Trường Sơn, nhất là lực lượng phòng không thì ông là một cán bộ rất có “tướng số”. Dáng ông cao lớn, khuôn mặt quắc thước nhưng vẫn toát lên vẻ thân thiện, dễ gần. Với tác phong sâu sát và con mắt chuyên môn sắc sảo, đến trận địa cao xạ nào là ông nhanh chóng “đọc” ra ngay điểm mạnh và những khiếm khuyết của cách bố trí trận địa trong việc tận dụng tối đa địa hình địa vật một cách hợp lý hay chưa… Trong chiến dịch Đường 9 – Nam Lào, dưới con mắt sắc sảo và kinh nghiệm tác chiến phòng không của ông, ông đã nhanh chóng “hoàn thiện thế trận phòng không” của Trường Sơn tham gia Chiến dịch sẵn sàng và bí mật giăng lưới lửa “úp xuống” đầu Mỹ, ngụy. Trong chiến dịch, lực lượng phòng không của Trường Sơn đã đánh 481 trận, bắn rơi 346 máy bay (trong tổng số 505 máy bay bị tất cả các lực lượng bắn rơi trong toàn chiến dịch). Điều này đủ thấy hiệu quả và sức mạnh của “thế trận phòng không của Trường Sơn” của Tướng Nguyễn Quang Bích mạnh và hiệu quả tới mức nào!
Cán bộ, hội viên Hội Truyền thống Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh Việt Nam hôm nay mãi mãi khắc ghi hình ảnh Thiếu tướng Nguyễn Quang Bích và Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên – những người đã xây dựng nền móng đầu tiên cho Hội Trường Sơn Việt Nam hôm nay. Tướng Nguyễn Quang Bích là Trưởng ban đầu tiên của Ban Liên lạc Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh khu vực Hà Nội và phụ cận, ngày 19/5/1989. Biết bao khó khăn, thiếu thốn thuở ban đầu, nhưng dưới sự chèo lái của ông và tập thể Ban Liên lạc Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh ngày ấy đã xây dựng nên một nền móng vững chắc của một đơn vị tiền thân để Hội Truyền thống Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh Việt Nam ra đời ngày 5/7/2011 và phát triển nhanh chóng, vững chắc như ngày hôm nay.
730 ngày chiến đấu gian khổ và ác liệt nhất của Trường Sơn năm 1970 – 1972, Trường Sơn đã trở thành một phần máu thịt trong Tướng Nguyễn Quang Bích. Từ Trường Sơn Tướng Nguyễn Quang Bích đã hành quân trở lại Thủ đô để cùng với Quân chủng PKKQ làm nên một “Điện Biên Phủ trên không Hà Nội”!
Có thể nói: Từ 56 ngày đêm quyết chiến quyết thắng của Chiến dịch Điện Biên Phủ, đến 12 ngày đêm hào hùng của Chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không Hà Nội”. Thiếu tướng Nguyễn Quang Bích đã trực tiếp có mặt trong vai trò của người chỉ huy. Và ông trở thành một nhân chứng ghi những dấu ấn quan trọng trong những thời điểm trọng đại nhất của lịch sử dân tộc và quân đội ta.
Nhà văn Phạm Thành Long
Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Trường Sơn