Bà tên đầy đủ là Lê Thị Nhị (SN 1946, trú xóm Xuân Phượng, xã Thạch Kim, huyện Lộc Hà, Hà Tĩnh), là cựu TNXP cũng là nguyên mẫu trong bài thơ “Gửi em, cô thanh niên xung phong” của cố nhà thơ Phạm Tiến Duật.
Bà kể, bà sinh ra và lớn lên ở miền biển Thạch Kim này. Bà là con út trong một gia đình có 5 chị em, khi bà được 1 tuổi, cha đi vận tải ở Thanh Hóa bị địch bắn chết. Đến năm 1945, khi cơn đói tràn về khắp miền quê, ba anh chị trước của bà đều không qua được, chỉ có người chị đầu là thoát. Mẹ bà cũng từ đó “tay thúng tay mẹt” ra bám gò biển này mưu sinh.
Đến năm 1967, bà Nhị lúc đó là cô gái tuổi 21, chứng kiến đất nước bị tàn phá bởi chiến tranh, bà viết đơn tình nguyện vào TNXP, thuộc Đại đội 555, Tổng đội TNXP 55 có nhiệm vụ san đường, lấp hố bom ở tuyến đường 15A thuộc Phú Lộc, huyện Can Lộc. “Ngày nhận được giấy gọi của đơn vị, tui phải giấu mẹ để đi vì sợ nhà neo người lại thân con gái mẹ tui không đồng ý”- bà Nhị nói về ngày làm đơn tự nguyện vào TNXP.
Cô gái "Thạch Nhọn"... ngày ấy giờ đây đã 70 tuổi.
Tuyến đường 15A ngày đó bị giặc thả bom ác liệt, mảnh đất này được ví như túi bom của cả nước. Để đảm bảo cho xe ta đi lại kịp tiếp tế lương thực, súng đạn cho tiền tuyến, nhiệm vụ hàng đầu mà tiểu đội bà phải đảm nhận là thông được đường và rà phá bom mìn chưa nổ mà giặc thả xuống. Thân con gái lại nhận nhiệm vụ hiểm nguy, cái chết luôn rình rập nhưng dường như lúc đó cái chết chẳng còn trong tâm trí của những nữ TNXP này. Bà cùng đồng đội ngày đêm bám đường quan sát để phá được những quả bom mà quân thù ném xuống.
Rồi cũng trong những năm tháng sống dưới bom đạn quân thù này, nữ TNXP Lê Thị Nhị đã vô tình bước vào những vần thơ của cố nhà thơ Phạm Tiến Duật. Đó là kỉ niệm mà mãi mãi bà không thể quên.
Đó là vào một tối năm 1968, tiểu đội bà làm nhiệm vụ như bao ngày khác là san lấp đường để cho xe qua. “Trời tối thấy được nhau là nhờ pháo sáng do máy bay giặc thả xuống, lúc đó chúng tôi vừa lấp hố bom vừa hát rồi có một chú bộ đội nhảy từ trên xe xuống hỏi chuyện làm quen. Hỏi quê chúng tui ở mô (đâu), khi chú ấy hỏi đến tui thì tui nói: “Quê em ở Thạch... Nhọn!”. Chú bộ đội ấy ngơ ngác rồi thắc mắc: “Thạch Nhọn là đâu? Lúc đó chúng tui cười ồ lên. Thạch Kim là Thạch Nhọn đó, có vậy cũng không hiểu được – Tui nghĩ trong bụng vậy chứ không giải thích", bà Nhị cười nhẹ kể lại.
Cuộc trò chuyện ngắn ngủi đầy tiếng cười ấy không ai nghĩ rằng đó cũng là “cơ duyên” đưa bà vào những vần thơ sống mãi với thời gian: “... Em ở Thạch Kim sao em đùa bảo anh là Thạch Nhọn/ Đêm ranh mãnh ngăn cái nhìn đưa đón/ Cái miệng em ngoa cho bạn em cười giòn/ Giọng Hà Tĩnh buồn cười đáo để...”
Bà kể tiếp, sau đó một thời gian, khi bài thơ “Gửi em, cô thanh niên xung phong” của anh Phạm Tiến Duật được đọc trên Đài Tiếng nói Việt Nam thì bà gặp rắc rối. "Lúc đó tui đang làm nhiệm vụ ngoài đường thì có lệnh của Đại đội trưởng kêu về gấp, chưa hiểu chuyện gì thì vị Đại đội trưởng nói: “O nói chi mà để người ta đọc trên Đài nói lừa Thạch Nhọn với Thạch Kim rứa? May họ là nhà thơ chứ cán bộ thì o tội to lắm.” Lúc đó tui sợ lắm, ngồi im một lúc lâu mới giải thích được, còn năn nỉ xin Đại đội trưởng đừng đuổi tui về, có kỉ luật thì cũng cho tui ở lại chăn trâu bò chứ đuổi về nhà thì mang tội với mẹ, với làng xóm lắm".
…và bây giờ
Sau những năm tháng cống hiến tuổi xuân nơi chiến trường, bà mang thương tật trở về với gò biển quê mình, nơi có người mẹ già ngày một già thêm vì trông ngóng… Cũng từ đó, hai mẹ con bà quanh quẩn bên gánh hàng nhỏ nuôi sống nhau qua ngày.
Chiến trường trở về, bà không còn là cô gái đôi mươi nữa, cũng từ đó không biết bao nhiêu lần bà khóc vì những lời mẹ già giục con gái kiếm lấy tấm chồng cho đỡ hiu quạnh.
“Biết mẹ tui sốt ruột, lại thương con gái nên mới giục lấy chồng nhưng số phận nó cứ như trêu tui chú à. Người mình thương thì ngại chuyện “ở rể” không dám quyết, người thương mình thì mình lại không thương họ được. Còn lấy chồng mà phải xa mẹ thì tôi không làm được…” – bà nói mà giọng nghẹn lại.
Để rồi cứ thế, khi mẹ mất, người con gái đã gần 70 tuổi vẫn là con gái của mẹ mà chưa phải là dâu con của ai.
Mẹ mất còn mình bà lủi thủi qua ngày với mớ hàng rong bám nơi gò biển, lâu lâu lại qua người chị gái để tìm chút tình thân. Nhưng rồi chị gái bà cũng mất sau đó, đời bà lại thêm hiu quạnh.
Gạt đi giọt nước mắt khi chạm vào vết thương lòng, bà trở về thực tại với nỗi lo mưu sinh. Cuộc sống hiện tại của bà khá khó khăn vì mức phụ cấp cho thương binh loại 4/4 mà bà hưởng chỉ được 970 ngàn/tháng. Gánh hàng bám biển mỗi ngày cũng chẳng được mấy so với mức sống hiện giờ.
“Giờ còn có sức, còn bám lấy được gánh hàng vụn vặt này để qua ngày, chỉ sợ vài năm nữa già yếu không đẩy được xe hàng đi bán thì quả thật tui không biết trông ngóng vào gì nữa chú à” – bà Nhị tâm sự.
Bà Nhị sợ mai đây già yếu, không còn đẩy được chiếc xe hàng này nữa thì không biết trông ngóng vào ai
Bà Nhị cho biết thêm, ngôi nhà mà bà đang ở đây được “khang trang” như vậy là cũng nhờ vào sự đóng góp của rất nhiều nhà hảo tâm. Nếu không có những tấm lòng đó thì bà vẫn đang sống trong căn lều lụp xụp, mưa nắng đều tới thân.
Trở lại câu chuyện về kỉ niệm với tác giả đã đưa bà vào những vần thơ. Bà cho biết, năm 2000, nhà thơ Phạm Tiến Duật có gọi điện mời bà ra Hà Nội chơi nhưng lúc đó bà bận, lại ngại nên không đi được. Sau đó, cho đến năm 2005 khi nghe tin nhà thơ ốm nặng, bà mới ra thăm khi ông trên giường bệnh.
“Lúc đó, tui ra Hà Nội đến bên giường bệnh thì anh Duật không còn nói được nữa. Tui ghé sát vào tai anh Duật rồi thì thầm: “ anh Duật ơi, em là Nhị, cô gái TNXP ở Thạch Kim…Thạch Nhọn nghe tin anh ốm nên ra thăm đây”. Lúc đó, anh Duật mở mắt rồi đưa tay ra nắm lấy tay tui.” - Giây phút ngắn ngủi đó khiến cho bà ứa nước mắt mỗi khi nghĩ về. Và đó là lần cuối mà bà được gặp lại tác giả bài thơ “Gửi em, cô thanh niên xung phong” vì sau lần gặp đó ít ngày nhà thơ Phạm Tiến Duật cũng đi xa mãi.
Chiều muộn trên bến biển Thạch Kim, tôi thấy ngoài xa những chiếc thuyền vừa về cập bến với thành quả của một ngày dài đánh bắt, người đến xem mua rộn ràng tiếng cười nói. Và tôi cũng thấy, có một cựu TNXP ngồi buồn lặng lẽ, thả trôi đôi mắt mình theo những làn sóng dập dờn ngoài xa.