'Vụ Hồ Duy Hải không chỉ là tính mạng con người'

Ngày 8/5, sau quyết định giám đốc thẩm, ông Lê Thanh Vân đã có kiến nghị với Chủ tịch Quốc hội đề xuất Uỷ ban Thường vụ hoặc Quốc hội vào cuộc ngay để giám sát tối cao với vụ án.

- Ông đánh giá thế nào về quyết định của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao trong vụ án Hồ Duy Hải?

- Tôi cho rằng quyết định của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao trong phiên giám đốc thẩm giải quyết không thoả đáng các căn cứ VKSND Tối cao đưa ra trong kháng nghị.

Khi theo dõi vụ án này, tôi chưa từng để cảm xúc lấn át lý trí. Thâm tâm tôi luôn cầu mong nỗi oan khuất của hai cô gái chết trẻ phải được làm rõ và thân nhân của họ tin tưởng vào sự nghiêm minh của pháp luật. Kẻ thủ ác phải bị trừng trị đích đáng song phải đúng người, đúng tội.

- Quyết định giám đốc thẩm nhận định có sai sót trong quá trình tố tụng nhưng không huỷ án để điều tra lại, ông đánh giá thế nào?

- Điều này tạo tiền lệ không tốt cho trình tự tố tụng với những vụ án sau này. Không tốt về mặt tiền lệ vì người ta cho rằng sai phạm trong tố tụng không ảnh hưởng đến bản chất vụ án, từ đó có thể chủ quan, xem thường quy trình tố tụng.

Tôi cho rằng Quốc hội cũng cần giám sát lập luận "sai sót trong quá trình điều tra nhưng không ảnh hưởng đến bản chất vụ án" của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao. 

Kháng nghị của VKSND Tối cao không đề cập việc Hải bị oan mà chỉ kiến nghị yêu cầu xem xét lại đúng pháp luật các diễn biến của vụ án. Tôi và nhiều người khác cũng yêu cầu vụ việc xử lý theo trình tự và căn cứ vào pháp luật một cách thuyết phục chứ chưa bình luận Hải có oan hay không. Quá nhiều thủ tục tố tụng vi phạm thì vụ án cần được điều tra lại.

Hơn nữa, cơ quan tố tụng phải tôn trọng nguyên tắc suy đoán vô tội đã được quy định tại điều 31 của Hiến pháp và điều 13 của Bộ luật Tố tụng hình sự, nghiêm cấm suy luận chủ quan, dễ dẫn đến hàm oan cho người vô tội.

- Sau quyết định giám đốc thẩm, vụ án có thể được xem xét theo quy trình nào?

- Tôi cho rằng vẫn có thể áp dụng trình tự tố tụng đặc biệt để xem xét bản án giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán. Theo điều 404 của Bộ luật Tố tụng hình sự, Uỷ ban Thường vụ, Uỷ ban Tư pháp, Viện trưởng VKSND Tối cao và Chánh án TAND Tối cao có quyền yêu cầu xem xét lại.

Bằng phương pháp loại trừ, Viện trưởng VKSND Tối cao vừa đưa ra kháng nghị, Chánh án là chủ toạ hội đồng xét xử vừa diễn ra, vậy chỉ còn Uỷ ban Thường vụ Quốc hội và Uỷ ban Tư pháp. Trong đó, Uỷ ban Tư pháp đã vào cuộc năm 2015, nên tôi đề nghị Thường vụ Quốc hội giám sát vụ án này để từ đó yêu cầu Hội đồng thẩm phán TAND Tối cao xét xử lại. Căn cứ để yêu cầu xét xử lại là đã có vi phạm nghiêm trọng tố tụng dẫn đến việc xem xét thiếu khách quan, hoặc có tình tiết thay đổi bản chất vụ án. 

Bên cạnh đó, tính khách quan của phiên toà giám đốc thẩm cần được đảm bảo vì Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hoà Bình năm 2011 là Viện trưởng VKSND Tối cao đã ký bản không kháng nghị, tức là khẳng định vụ án đã đúng người đúng tội.

Uỷ ban Thường vụ có thể là một chủ thể giúp Quốc hội giám sát Tối cao với hoạt động xét xử nói chung của toà án và riêng đối với vụ án này. Ngoài ra, theo thủ tục tố tụng đặc biệt, Uỷ ban Thường vụ có quyền yêu cầu Hội đồng thẩm phán xem xét lại bản án. Trước đây, Quốc hội khoá 11 cũng từng lật lại một vụ án oan sai.

- Ông thấy cần rút ra điều gì?

- Đó là bài học về tuân thủ pháp luật, nghĩa là từ bước đầu tiên của quá trình điều tra đến khâu cuối cùng là xét xử. Pháp luật phải được thực thi, cẩn trọng từng li từng tí, nhất là vụ án hình sự.

Bài học thứ hai là sự giám sát của cơ quan chức năng với hoạt động tư pháp, đặc biệt là vai trò giám sát của nhân dân, phương tiện truyền thông. Quá trình tố tụng phải minh bạch, có sự tham gia của các thành phần theo luật định, phải bình đẳng, công khai, có mặt luật sư, người bào chữa ngay từ đầu để tránh bức cung nhục hình, thay đổi hiện trường, thay đổi vật chứng. Cán bộ điều tra phải có đầy đủ năng lực để thu thập chứng cứ, bảo vệ hiện trường.

Vụ Hồ Duy Hải không đơn giản chỉ là xem xét tính mạng một con người. Nền tư pháp phải tuân theo pháp luật một cách độc lập.

- Ông đã thực hiện quyền giám sát của đại biểu Quốc hội với vụ án này như thế nào?

- Tôi đã thực hiện quyền giám sát, đã kiến nghị Chủ tịch Quốc hội xem xét đưa hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động của toà án thông qua vụ án. Tôi sẽ kiên trì bảo vệ quan điểm đấy để xúc tiến sớm hoạt động giám sát, đáp ứng sự mong mỏi của người dân hiện nay.

Vụ việc này dù đúng sai thế nào thì trước hết các cơ quan tố tụng phải thực hiện nghiêm quy định của pháp luật, sau đó mới đánh giá yếu tố chứng cứ vật chứng, đánh giá yếu tố cấu thành tội phạm.