Vũ khí bản đồ

Tôi đã đề nghị bạn bè quốc tế dùng từ “biển Đông Nam Á” thay cho "biển Nam Trung Hoa". Họ đều đồng ý.

Tôi mới tham gia thảo luận rất sôi nổi trên diễn đàn mở của những người Việt làm nghiên cứu khoa học, gồm các tiến sĩ, nghiên cứu sinh ở khắp nơi.Một bạn đang được tạp chí khoa học uy tín mời phản biện cho công bố của các tác giả đến từ viện nghiên cứu tại Trung Quốc. Anh phát hiện các nhà khoa học Trung Quốc sử dụng bản đồ có đường lưỡi bò trong bài viết khi nội dung không liên quan đến lãnh hải. Những người khác cũng trích dẫn nhiều công bố khoa học quốc tế đến từ Trung Quốc với hình ảnh tương tự.

Từ năm 2013, các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã đăng bài viết kèm thông tin, hình ảnh về đường chín đoạn trên biển Đông trên các tạp chí quốc tế. Từ 2015, đường lưỡi bò xuất hiện trong các nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực khác nhau như khí tượng thủy văn, môi trường, xây dựng, thương mại... đa số nội dung không liên quan đến biển hay chủ quyền. Nói cách khác, cứ có cơ hội sử dụng bản đồ ở khu vực quanh biển Đông, họ sẽ gài vào đó bản đồ có đường lưỡi bò.

Giới nghiên cứu khoa học thường được cho rằng có cái nhìn khách quan, ít thiên kiến. Tuy nhiên, với hàng trăm đường lưỡi bò trong các tài liệu khoa học trên Internet, chúng tôi nhận thấy, phía Trung Quốc đã sử dụng đội ngũ trí thức như một lực lượng "dân quân biển" trên mạng, nhằm hiện thực hóa và quốc tế hóa tham vọng của họ trên Biển Đông.

Những "bản đồ Trung Quốc có vấn đề" - theo cách gọi của báo "Bưu điện Hoa Nam buổi sáng" - trên website của các công ty đa quốc gia đang làm ăn tại Trung Quốc đã bị cơ quan chức năng nước này yêu cầu sửa chữa. Bộ Ngoại giao Việt Nam cho biết, một số doanh nghiệp, nhãn hàng quốc tế hoạt động tại Trung Quốc đang sử dụng trên website ở thị trường nước này dịch vụ bản đồ trực tuyến Baidu hoặc Google maps phiên bản Trung Quốc, trong đó thể hiện đường 9 đoạn do Bắc Kinh đơn phương vẽ ra để đòi yêu sách chủ quyền phi lý với phần lớn diện tích Biển Đông, bất chấp luật pháp quốc tế.

Tôi và vài người bạn cùng tra website tiếng Trung của loạt nhãn hàng nổi tiếng như Gucci, Louis Vuitton, Saint Laurent, Burberry, Chanel hay Mercedes-Benz và phát hiện họ cũng đã đăng bản đồ có đường 9 đoạn. Cả với ông lớn Google, năm 2010, các dịch vụ toàn cầu của họ bị chặn trên toàn lãnh thổ Trung Quốc, trừ dịch vụ tìm kiếm kèm theo bản đồ Google phiên bản dành riêng cho Trung Quốc có đường 9 đoạn được phép hoạt động. Cho tới hôm nay, ngoài phiên bản riêng đó, ta không tìm thấy đường lưỡi bò trên bất cứ bản đồ nào của Google maps toàn cầu. Tương tự, tôi không tìm thấy đường chín đoạn trong các website ngôn ngữ khác của những nhãn hàng kể trên.

Đứng ở góc độ kinh doanh, các công ty đa quốc gia đến Trung Quốc để làm ăn, và tất nhiên, doanh nghiệp nào cũng muốn tối đa hóa lợi nhuận của họ ở mỗi thị trường. Giữa việc đăng bản đồ theo yêu cầu của chính quyền sở tại và việc kinh doanh, tất nhiên họ khó mà chọn đánh đổi doanh thu ở một thị trường lớn như Trung Quốc. Tuy nhiên, có thể thấy, việc chỉ đăng bản đồ này trên phiên bản tiếng Trung cho thấy các hãng cũng hiểu rằng đường chín đoạn không được thừa nhận ở quy mô toàn cầu, như phán quyết của Tòa thường trực tại The Hague vào năm 2016.

Nếu xét về lợi ích kinh tế, doanh thu của các nhãn hàng trên tại thị trường Việt Nam không thể so với doanh thu của họ tại thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, thu nhập tại thị trường Việt Nam cũng khiến họ không thể xem "không có cũng được". Tại Trung Quốc, vào năm 2019, H&M có 520 cửa hàng với doanh thu lên tới hơn 1.200 triệu USD. Trong khi đó, thị trường Việt Nam có 12 cửa hàng với doanh thu khoảng 50 triệu USD. Trong khi H&M đang lao đao trên mặt trận toàn cầu, nhãn hàng này vẫn được dự báo tiếp tục tăng trưởng nhanh và đều ở thị trường Việt Nam.

Vì thế, ngoài những đấu tranh của cấp nhà nước ở quy mô quốc tế, Việt Nam còn có thể yêu cầu mọi nhà đầu tư đến Việt Nam thực hiện việc đăng bản đồ đúng, thể hiện thông tin đúng về chủ quyền Việt Nam trong mọi hoạt động của họ trên lãnh thổ chúng ta.

Cụ thể, vẫn còn việc phải làm ở đây. Việc sử dụng bản đồ Việt Nam và phiên bản chính thống của nó phải được nhất quán bằng quy chuẩn chi tiết chung, được ban hành và giám sát chặt chẽ bởi các cơ quan chức năng của nhà nước. Những quy chuẩn đó phải tường minh và mang tính chế tài để mọi doanh nghiệp, tổ chức hoạt động tại Việt Nam hiểu rằng, bản đồ Việt Nam luôn phải bao gồm dải đất hình chữ S và vùng lãnh hải, trong đó có Hoàng Sa và Trường Sa.

Nghị định 18/2020 của Chính phủ và Thông tư 17/2018 của Bộ Tài nguyên và Môi trường đề cập việc xuất bản các ấn phẩm bản đồ nhưng chưa quy định chi tiết về mức độ trích dẫn các bản đồ ấy. Các quy định hiện hành đang áp dụng cho lĩnh vực sản xuất ấn phẩm bản đồ, song chưa đề cập chi tiết và đầy đủ đến nhiều hình thức và mức độ sử dụng bản đồ khác như việc doanh nghiệp thiết kế website nội bộ, hình ảnh đăng trên mạng xã hội, các sản phẩm, tài liệu dùng trong công việc, in trên các đồ vật phi thương mại... trên lãnh thổ Việt Nam.

Chính vì vậy, hiện trong rất nhiều tài liệu trên các phương tiện truyền thông và Internet, mạng xã hội, bản đồ Việt Nam nhiều khi chỉ có dải đất hình chữ S, nhất là khi phần lãnh hải không được đề cập; hoặc khi có phần lãnh hải thì phần thể hiện Hoàng Sa và Trường Sa chưa toàn vẹn.

Trong khoa học phản biện, việc nói rằng ai đó sai không hiệu quả bằng việc cho họ thấy điều đó đúng là thế nào. Nói cách khác, khi chỉ có một thông tin đúng giữa muôn vàn thông tin lệch lạc, một hệ thống các hành động chỉ rõ lẽ phải kèm bằng cớ sẽ giúp công chúng tiếp nhận tốt hơn.

Hơn nữa, khi ai đó sử dụng cách xâm lấn lợi ích theo phương cách mà Joseph Goebbels - Bộ trưởng tuyên truyền của phát xít Đức - khẳng định "một lời dối trá nếu được lặp đi lặp lại đủ mức sẽ thành sự thật", chúng ta càng cần những lý lẽ và luật lệ vững vàng, cụ thể hóa và nhất là trực quan để giúp thế giới thấy lẽ phải của mình.

Tôi và các đồng nghiệp làm khoa học đồng tình một giải pháp chung tạm thời. Với vai trò là người phản biện các bài viết khoa học quốc tế, nhà khoa học Việt Nam có thể đưa ra yêu cầu chỉ sử dụng hình ảnh có liên quan trực tiếp đến nội dung nghiên cứu và không đi ngược với các phán quyết hay công ước quốc tế về chủ quyền lãnh thổ.

Bên cạnh đó, cộng đồng khoa học Việt Nam mạnh dạn sử dụng các thuật ngữ "biển Đông Nam Á" trong các công bố khoa học hay trên truyền thông để giúp bạn bè quốc tế hiểu rằng, "biển Nam Trung Hoa" là một cái tên từ góc nhìn phiến diện mà ra, giống như "Tết Trung Hoa" - mà cách gọi chính xác phải là "Tết Âm lịch".

Tôi không cho rằng kêu gọi tẩy chay sản phẩm của các công ty đa quốc gia nếu họ sử dụng bản đồ có đường 9 đoạn ở Trung Quốc là ý kiến hay. Thay vì một phản ứng ngắn hạn, chúng ta hoàn toàn có thể khởi động một chiến lược bảo vệ lãnh hải của mình bằng hệ thống chứng cớ, lý lẽ và hoàn thiện thêm các văn bản pháp luật, kêu gọi mọi người dân vận dụng nó nhất quán trong và ngoài lãnh thổ của mình.

Một khi có sự thống nhất cao trong tư duy và hành động của các cơ quan từ trung ương đến địa phương, bạn bè quốc tế và mọi đối tác làm ăn với Việt Nam sẽ nhận ra rằng: chủ quyền là một giá trị mà người Việt không bao giờ đánh đổi.

Võ Nhật Vinh
(PS st Theo VnExpress)