2. NGÃ BA LẰNG KHẰNG
1. Tên Di tích: Ngã ba Lẳng Khằng
2 Địa điểm: Thuộc địa phận bản Lẳng Khằng, huyện Bua La Pha, tinh Khăm Muộn. .Ngã ba là điểm giao của Đường 12 (Lào) và Đường 129 (xây dựng 1961), với Đường 128 (xây dựng 1965).
3. Sự kiện, nhân vật lịch sử, đặc điểm di tích
Lằng Khằng là Đầu mối giao thông và Trọng điểm đánh phá.
a- Lẳng Khằng là đầu mối giao thông
- Lằng Khằng là giao điểm của Đường 12 (đoạn Cửa khẩu Naphao - Thà Khẹc) với Đường 129 (Lằng Khằng- Kê Pô). Sau khi xây dựng Đường 128, Lằng Khằng lại được xác định là ngã ba của Đường 12 với Đường 128. Lằng Khằng cách Cửa khẩu Cha Lo (Naphao) 17 km và cách Thị xã Tha Khec 128 km theo Đường 12.
-Đường 12 đã được xây dựng và sử dụng từ lâu. Dưới thời Pháp thuộc, người Pháp đã xây dựng Đường 12 để khai thác tài nguyên phong phú vùng Trung Lào.
Để khai thác phần của cải dồi dào này, bên cạnh tuyến cáp treo “Không trung thiết lộ”, chính quyền thuộc địa đã huy động hàng chục nghìn lượt người Việt với hàng triệu ngày công xẻ núi, vượt khe xây dựng 70 km đường từ ga Tân Ấp (Tuyên Hóa) lên biên giới Việt-Lào rồi vượt dãy Trường Sơn kết nối với Đường 12 bên Lào đi tiếp đến thị xã Thà Khẹc (thủ phủ tỉnh Khăm Muộn).
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Đường 12 là cửa khẩu cơ giới Đông-Tây đầu tiên. Năm 1961, các đơn vị công binh gồm Tiểu đoàn 25, Tiểu đoàn 27 của Quân khu 4 và Tiểu đoàn của Tỉnh đội Hà Tĩnh đã xây dựng Đường 129, tuyến đường cơ giới đầu tiên được xây dựng ở Tây Trường Sơn. Đường 129 bắt đầu (Km 0) tại bản Lằng Khằng (Km17- Đường 12) và gặp Đường 9 tại Kê Pô (nay là Sê Tha Muộc), huyện Mường Phìn, Savanakhet. Sau khi xây dựng xong Tiểu đoàn 25 và 27 trụ lại để bảo quản, sửa chữa Đường 129. Tiểu đoàn bộ đội địa phương trở về Hà Tĩnh.
Đầu năm 1962, những tốp xe đầu tiên của Tổng cục Hậu cần vượt đèo Mụ Giạ sang Tây Trường Sơn theo Đường 12 rồi rẽ xuống Đường 129 tại ngã ba Lằng Khằng.
Ngã ba Lẳng Khằng từ đó là đầu mối giao thông của đường Trường Sơn - là nơi đón những chuyến xe ô tô đầu tiên vào Trường Sơn năm 1962.
Khi Đường 128 được xây dựng năm 1965, Ngã ba Lằng Khằng càng trở thành đầu mối giao thông quan trọng, nơi xuất phát của hai trục dọc cơ bản của Đường Trường Sơn: Trục dọc đầu tiên là Đường 129 và Trục dọc xương sống dài nhất là Đường 128 với trục ngang Đông - Tây là Đường 12. Là nơi có thời gian sử dụng lâu nhất từ 1962- năm 1975.
b- Lằng Khằng là Trọng điểm đánh phá ác liệt.
Quản lý đoạn đường này ban đầu là Tuyến 1, Binh trạm 1 rồi cuối cùng là Binh trạm 31.
Bắt đầu từ năm 1964, phát hiện ra các đoàn xe chở hàng chạy trên Đường 12-Đường 129, máy bay Mỹ đã bắt đầu ném bom đánh phá ngăn chặn.
Các đơn vị xe vận tải, các đơn vị công binh ngày đêm bám trụ chiến đấu ở Ngã ba trọng điểm này. Không quân Mỹ đã ném xuống Ngã ba này hàng trăm tấn bom đạn, bản làng các bộ tộc Lào phải lùi sâu vào trong rừng để tránh bom đạn địch.
Lực lượng pháo phòng không bảo vệ Đường 12, bảo vệ Lằng Khằng đã chiến đấu dũng cảm kiên cường.
Sáng ngày 18 tháng 11 nǎm 1964, trong trận chiến với máy bay Mỹ, Chính trị viên tiểu đoàn cao xạ Nguyễn Viết Xuân bị máy bay bắn bị thương nát đùi phải, song ông yêu cầu phẫu thuật cắt bỏ chân, tiếp tục được tựa vào bờ công sự và chỉ huy chiến đấu, động viên đồng đội bằng khẩu lệnh "Nhằm thẳng quân thù! Bắn!”.
Để tránh Ngã ba Lằng Khằng, nhiều đường vòng tránh đã được xây dựng: Đường 12B, Đường 83, Đường 050, 060...
Vũ Trình Tường
Ban Lịch sử, Truyền thống