Chờ xuân với màu cúc mốc

                                                                         Tác giả: Đào Dục Tú

Tôi được mời dự cuộc rượu quê vui tất niên giản dị tại nhà ông Phụng  một cựu chiến binh người  làng Đông Trù, bên trong đê Mai Lâm, phía ngoài đê là con sông Đuống chảy qua thơ kinh bắc Hoàng Cầm

Qua Lộc Hà- Mai Lâm quê nhà văn “Tắt Đèn” Ngô Tất Tố là tới  Đông Trù-Đông Hội nên  ngày xưa đất kinh bắc với quê tôi cùng huyện Từ Sơn ,xem như láng giềng. Đã quá lâu tôi không có duyên may nào để  ghé  qua vùng này. Liên tưởng đến ngày xưa, nửa cuối thập kỷ sáu mươi thế kỷ hai mươi lịch sử  chọn xứ này “làm điểm tựa”, làm tiền đồn chống chủ nghĩa đế quốc khiến đất bằng nổi sóng ,  có thời bom đạn vãi trên mái nhà tranh như vãi trấu ,đặc biệt thời  không lực Hoa Kỳ leo thang chiến tranh ra miền Bắc. Thời điểm nóng này, tôi có mấy tháng về quê chờ nhà trường phân công công tác sau khi đã hoàn tất chương trình  bốn năm đại học ngữ văn.

Ngồi nhà thấp thỏm,thỉnh thoảng tôi lại lội bộ  qua Cổ Loa ra Đông Hội ,Đông Trù tìm cách ngược Xuân Canh, Tàm Xá rồi  quá giang sang Hà Nội qua ngả bãi cát An Dương, tránh  “quốc lộ bom” số ba chạy về cầu Đuống đứt gãy không biết bao nhiêu lần. Lượn xe máy qua những cung đường quen thuộc đất cát đạn bom ngày xưa nay toàn . . . tòng bê tông , thấy đâu đâu cũng thị trường hóa thành phố thị,cũng đủ loại  hàng quán, cũng  tầng thấp tầng cao, cũng xe siêu trường siêu trọng  xe sang xe hèn  lao qua lao lại như mắc cửi   rối mắt người cao tuổi ( ! ).Tự dưng thấy màu quê , “bức tranh quê”xưa quen thuộc, nơi nào cũng phai nhạt như nhau.

Trong cái tâm thế  hoài cổ . . . cổ cổ ấy của người ngấp nghé sắp qua sáu con giáp tuổi,vừa chạy xe hết con ngõ nhỏ, bước chân vào khuôn viên nhà ông bạn cựu chiến binh mới biết nhau gần đây ở làng Đông Trù, thấy ngay nhà lạ mà hóa quen . Mảnh vườn  xanh bao quanh ba mặt ngôi nhà hai tầng thanh thoát, dăm bảy luống đất mát mắt đủ loại  rau , có hai giàn bầu treo trĩu quả,  có mặt ao thả cá lạnh lẽo nước . . . trong veo  gợn sóng, có  hàng cây cảnh hoa lá trên hiên . Ai cũng vui lây với  vợ chồng gia chủ  đang hưởng  cảnh   điền viên đúng nghĩa.

Thấy “khách xa gặp lúc mùa xuân chin” như câu thơ tả tình tuyệt vời của Hàn Mặc Tử, khách xa là tôi đây cứ loanh quanh với chậu cúc mốc, ông chủ cười cười “cái anh cúc mốc này chơi thế, chơi lá thôi”. Màu  lá mốc trắng  chả lấy gì . . . sang trọng,mỹ miều mà tự dưng cứ  thấy quen quen ,thích ngắm thế thôi. À mà phải rồi , cái  màu mốc rất quê,vô cùng thân thuộc với mắt người kia là cái màu hiện về từ vô thức, từ thủa còn thơ với tôi, với không ít người “ trời sinh tính “ đa cảm,mẫn cảm,  bố mẹ  là nông dân ,sinh ra từ làng quê vùng châu thổ sông Hồng .

Đấy đích thị  là  màu váy áo của bà nội bà ngoại,của mẹ,của chị ta, của cô,dì, thím ,mợ,  của bà con hàng xóm láng giềng , cái màu của vải nâu  đã phai bạc bởi nắng mưa dầu dãi tháng năm lăn lộn với bùn đất . Thấy màu cây cúc cảnh mà  như thấy . . . người muôn năm cũ ! Tôi một tay cắp chiếu một tay túm váy bà nội lon xon chạy  theo chân bà tóc trắng như mây lên chùa Chợ Vòng trên đê sông Ngũ Huyện Khê ngày xưa có thời trên bến dưới thuyền. Nói không quá lời, cái màu mốc của vải nâu bạc nắng bạc gió trên đồng đất , trong chợ búa, trong những khuôn viên nghèo cả làng cả nước tưởng đâu đâu cũng như nhau, toàn một  cảnh mái rạ sân đất  lam lũ mưu sinh thường nhật quanh vườn quanh ao quanh bếp  dậm mầu  thời  xưa trung cổ. . . 

Cái màu trắng mốc ấy nhìn từ góc độ văn hóa nhân sinh có thể coi như là biểu tượng không lời của nét xưa làng quê Việt suốt trường kỳ lịch sử mấy ngàn năm con trâu đi trước cái cày theo sau kéo nền văn minh lúa nước vùng châu thổ sông Hồng đi lên. Tưởng tượng mà xem,suy tưởng mà xem hàng triệu hàng triệu triệu người mẹ Việt,người phụ nữ Việt trong suốt trường kỳ lịch sử phong kiến  trung cổ đã mặc áo nâu ,mặc váy nâu bạc mầu giống như màu cúc mốc kia trên cánh đồng, trong xóm làng Việt cổ cho tới mãi cuối thế kỷ 20. Giờ đây màu vải mốc ấy mới phai dần dần

 Từ liên tưởng vẩn vơ như thế,người viết lại  nhớ đến bài thơ Mẹ Mốc của cụ Tam Nguyên Yên Đổ nói về một người đàn bà nhan sắc rơi vào vũng bùn khổ lụy nhưng giữ đến cùng phẩm tiết của mình trước  cuộc đời lầm lội  tối tăm  :” Tấm hồng nhan đem bôi lấm xóa nhòa-Làm thế để cho qua mắt tục –Ngoại mạo bất cầu như mỹ ngọc-Tâm trung thường thú tự kiên kim”-bất chấp thế gian mai mỉa vẻ ngoài rách rưới, lấm lem , không cần đẹp như ngọc  đẹp, chỉ cần lòng kiên trung giữ vững tiết hạnh như vàng mười,  quyết không bao giờ thay đổi cả ! Ngụ ý của  ông quan tổng đốc Sơn Hưng Tuyên giữ giá “thiên lương” lánh  đời phàm tục thực dân phong kiến  tao loạn, loạn chuẩn sang hèn, xấu tốt, dở hay, thấy  thật rõ ở câu bình nghị Mẹ Mốc “Sạch như nước,trắng như ngà,trong như tuyết !”.

Và “so danh giá ai bằng mẹ Mốc !”. Thời cụ Nguyễn Khuyến   “cáo quan về vườn Bùi” nơi có “ năm gian nhà cỏ thấp le te-ngõ tối đêm sâu đóm lập lòe”, nơi khách đến chơi nhà chỉ biết tự trào “ ao sâu nước cả khôn chài cá-vườn rộng rào thưa khó đuổi gà”, “đầu trò tiếp khách trầu không có- bác đến chơi đây ta với ta. . .” mẹ Mốc như là hình ảnh  biểu trưng cho một nhân cách tiết tháo “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn” của người Việt
 

Với một  sự liên tưởng, suy tưởng  quen thói vu vơ thơ thẩn thế ,tôi viết vài dòng  tạp cảm tùy hứng chờ xuân mà khởi hứng là từ màu cúc cảnh , màu cúc mốc nhà người nơi quê người  vùng ven sông Đuống một ngày tháng tận năm cùng . / .