Nguồn: Báo Điện tử Quân Đội Nhân Dân cuối tuần  

Đường Trường Sơn chống Mỹ-“Đường mòn Hồ Chí Minh”-“Trận đồ bát quái xuyên rừng rậm”-đã là con đường huyền thoại bậc nhất trong các con đường chiến tranh trên thế gian này.

“Đó không chỉ là con đường tiếp tế, nó là biểu tượng của cả cuộc chiến tranh Việt Nam” (Van Geirt).

Đó là con đường mà cả 3 đời Tổng thống Mỹ: Lyndon Baines Johnson, Richard Milhous Nixon, Gerald Rudolph Ford đã đụng phải và đều muốn quên đi!

Con đường ấy cũng sinh ra một nhà thơ được cả cộng đồng Trường Sơn chống Mỹ, rồi cả nước, yêu quý. Hầu như không một cán bộ, chiến sĩ quân đội hay thanh niên xung phong nào ngày ấy không thuộc ít dòng thơ, ít bài thơ của anh.

Nhà thơ Phạm Tiến Duật. Ảnh tư liệu

Nhà thơ ấy là Phạm Tiến Duật (1941-2007).

Năm 1969, Phạm Tiến Duật được trao giải nhất cuộc thi thơ của Tuần báo Văn nghệ, Hội Nhà văn Việt Nam.

Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên nói: “Thơ Duật có sức mạnh bằng nhiều tiểu đoàn vận tải”.

Xuân Diệu bảo: “Lão ô bách tuế không bằng phượng hoàng sơ sinh” (Quạ già trăm tuổi không bằng phượng hoàng vừa sinh).

Chế Lan Viên viết: “Phạm Tiến Duật là một hiện tượng lớn, là người cách tân thơ, là người khai mở một thi pháp, rất nhiều năm sau sẽ khó có thể thấy”.

Hữu Thỉnh: “Dưới bầu trời sinh tử của chiến tranh, Phạm Tiến Duật đã đưa thơ chống Mỹ lên đến đỉnh cao”.

Phạm Tiến Duật đã được trao Giải thưởng Nhà nước và Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật.

Ngưỡng vọng Trường Sơn chống Mỹ, hãy cùng đọc lại một số bài thơ của “Con chim lửa Trường Sơn” ngày ấy!

Tiếng bom ở Seng Phan

Tôi từ xa Seng Phan

Nghe bom dội đêm ngày

Âm i tiếng tàu bay

Vọng vào trí nhớ

Tôi đến gần Seng Phan

Nghe cây ầm ầm đổ

Cốc chén chẳng nằm yên

Lung lay cả ngọn đèn

Tiếng bom như tiếng thú

Tôi đứng giữa Seng Phan

Cao hơn tiếng bom là khe núi tiếng đàn

Tiếng mìn công binh đánh đá

Tiếng điếu cày rít lên thong thả...

Tiếng oai nghiêm xe rú máy trên đường

Thế đấy, giữa chiến trường

Nghe tiếng bom rất nhỏ.

Đèo Ngang

Pháo tàu địch đêm đêm nhằm bắn

Đèo vẫn nguyên lành nằm với biển reo

Nhà như lá đa đậu lưng chừng núi

Sông suối từ đâu rơi xuống chân đèo

Đèo nhằm hướng Nam, đường nhằm hướng Nam

Xe đạn cũng nhằm hướng Nam, vượt dốc

Bao nhiêu người làm thơ Đèo Ngang

Mà không biết con đèo chạy dọc.

Nhớ

(Lời một chiến sĩ lái xe)     

Cái vết thương xoàng mà đi viện

Hàng còn chờ đó, tiếng xe reo...

Nằm ngửa nhớ trăng, nằm nghiêng nhớ bến

Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo.

Bài thơ về tiểu đội xe không kính

Không có kính không phải vì xe không có kính

Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi

Ung dung buồng lái ta ngồi,

Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng

Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng

Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim

Thấy sao trời và đột ngột cánh chim

Như sa, như ùa vào buồng lái

Không có kính, ừ thì có bụi

Bụi phun tóc trắng như người già

Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc

Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha.

Không có kính, ừ thì ướt áo

Mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời

Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa

Mưa ngừng, gió lùa, mau khô thôi

Những chiếc xe từ trong bom rơi

Ðã về đây họp thành tiểu đội

Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới

Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi.

Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời

Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy

Võng mắc chông chênh đường xe chạy

Lại đi, lại đi, trời xanh thêm

Không có kính, rồi xe không có đèn

Không có mui xe, thùng xe có xước

Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước

Chỉ cần trong xe có một trái tim.

Lửa đèn

I - ĐÈN

     Anh cùng em sang bên kia cầu

     Nơi có những miền quê yên ả

     Nơi có những ngọn đèn thắp trong kẽ lá

     Quả cây chín đỏ hoe

     Trái nhót như ngọn đèn tín hiệu

     Trỏ lối sang mùa hè.

     Quả cà chua như cái đèn lồng nhỏ xíu

     Thắp mùa đông ấm những đêm thâu

     Quả ớt như ngọn lửa đèn dầu

     Chạm đầu lưỡi chạm vào sức nóng...

      Mạch đất ta dồi dào sức sống

      Nên nhành cây cũng thắp sáng quê hương

    Chúng nó đến từ bên kia biển

     Rủ nhau bay như lũ ma trơi

     Từ trên trời bảy trăm mét

      Nhìn thấy lửa que diêm sáng mặt người

      Một nghìn mét từ trên trời

      Nhìn thấy ngọn đèn dầu nhỏ bé

      Tám nghìn mét

      Thấy ánh lửa đèn hàn chớp lóe

      Mà có cần đâu khoảng cách thấp cao

      Chúng lao xuống nơi nào

      Loe ánh lửa.

      Gió thổi tắt đèn, bom rơi máu ứa

      Trên đất nước đêm đêm

      Sáng những ngọn đèn

      Mang lửa từ nghìn năm về trước

      Lấy từ thuở hoang sơ

      Giữ qua đời này đời khác

      Vùi trong tro trong trấu nhà ta

      Ôi ngọn lửa đèn

      Có nửa cuộc đời ta trong ấy!

      Giặc muốn cướp đi

      Giặc muốn cướp lửa tim ta đấy.

      II - TẮT LỬA

      Anh cùng em sang bên kia cầu

      Nơi có những miền quê yên ả

      Nơi tắt lửa đêm đêm khiến đất trời rộng quá

      Không nhìn thấy gì đâu

      Bóng tối che rồi

      Cây trúc làm duyên phải nhờ gió thổi

      Cô gái làm duyên phải dùng giọng nói

      Bông hoa làm duyên phải lụy hương bay...

      Bóng tối phủ dày

      Che mắt địch

      Nơi tắt lửa là nơi vang rền xe xích

      Kéo pháo lên trận địa đồng cao

      Tiếng khẩu đội trưởng ở đâu

      Đấy là đuôi khẩu pháo

      Tiếng anh đo xa điểm đều, như đếm nhịp chày giã gạo

      Vang ở đâu, đấy là giữa trận đồ

      Nơi tắt lửa là nơi in vết bánh ô tô

      Những đoàn xe đi như không bao giờ hết

      Chiếc sau nối chiếc trước ì ầm

      Như đàn con trẻ chơi u chơi âm

      Đứa này nối hơi đứa khác.

      Nơi tắt lửa là nơi dài tiếng hát

      Đoàn Thanh niên xung phong phá đá sửa đường

      Dẫu hố bom kề bên còn bay mùi khét

      Tóc lá sả đâu đó vẫn bay hương

      Đêm tắt lửa trên đường

      Khi nghe gần xa tiếng bước chân rậm rịch

      Là tiếng những đoàn quân xung kích

      Đi qua.

      Từ trong hốc mắt quầng đen bóng tối tràn ra

      Từ dưới đáy hố bom sâu hun hút

      Bóng tối dâng đầy tỏa ngợp bao la,

      Thành những màn đen che những bào thai chiến dịch

      Bóng đêm ở Việt Nam

      Là khoảng tối giữa hai màn kịch

      Chứa bao điều thay đổi lớn lao.

      Bóng đêm che rồi không nhìn thấy gì đâu

      Cứ đi, cứ đi nghe lắm âm thanh mới lạ.

      III - THẮP ĐÈN

      Anh cùng em sang bên kia cầu

      Nơi có những miền quê yên ả

      Nơi đêm ngày giặc điên cuồng bắn phá

      Những ngọn đèn vẫn cứ thắp lên

      Chiếc đèn chui vào ống nứa

      Cho em thơ đi học ban đêm

      Chiếc đèn chui vào lòng trái núi

      Cho xưởng máy thay ca vời vợi

      Chiếc đèn chui vào chiếu vào chăn

      Cho những tốp trai làng đọc những lá thư thăm...

      Ta thắp đèn lên trên đỉnh núi

      Gọi quân thù đem bom đến dội

      Cho đá lở đá lăn

      Lấy đá kê cầu, lấy đá sửa đường tàu

      Ta bật đèn pha ô tô trong chớp lòe ánh đạn

      Rồi tắt đèn quay xe

      Đánh lạc hướng giặc rồi, ta lại lái xe đi…

      Ngày mai, ngày mai hoàn toàn chiến thắng

      Anh dắt tay em, trời chi chít sao giăng

      “Thắp đèn ta sẽ chơi trăng ngoài thềm”

      Ta thắp đèn lồng, thắp cả đèn ông sao năm cánh

      Ta dẫn nhau đến ngôi nhà đèn hoa lấp lánh

      Nơi ấy là phòng cưới chúng mình

      Ta sẽ làm cây đèn kéo quân thật đẹp

      Mang hình những người những cảnh hôm nay

      Cho những cuộc hành quân nào còn trong bóng tối

      Sẽ hiện muôn đời trên mặt ngọn đèn xoay.

Gửi em, cô thanh niên xung phong

      Có lẽ nào anh lại mê em

      Một cô gái không nhìn rõ mặt

      Ðại đội thanh niên đi lấp hố bom

      Áo em hình như trắng nhất

      Người tinh nghịch là anh dễ thân

      Bởi vì thế có em đứng gần

      Em ở Thạch Kim sao lại lừa anh nói là Thạch Nhọn

      Ðêm ranh mãnh ngăn cái nhìn đưa đón

      Em đóng cọc rào quanh hố bom

      Cái miệng em ngoa cho bạn cười giòn

      Tiếng Hà Tĩnh nghe buồn cười đáo để

      Anh lặng người như trôi trong tiếng ru

      Tranh thủ có ánh sáng đèn dù

      Anh vội nhìn em và bạn em khắp lượt

      Mọi người cũng tò mò nhìn anh

      Rồi bóng tối lại khép vào bóng tối

      Em ơi em, hãy nghe anh hỏi

      Xong đoạn đường này các em làm đâu?

      Anh đã tìm em, rất lâu, rất lâu

      Cô gái ở Thạch Kim Thạch Nhọn

      Khăn xanh, khăn xanh phơi đầy lán sớm

      Sách giấy mở tung trắng cả rừng chiều

      Anh đã đi rất nhiều, rất nhiều

      Những con đường như tình yêu mới mẻ

      Ðất rất hồng và người rất trẻ

     Nhưng chẳng thấy em, cô gái ở Thạch Nhọn Thạch Kim

      Những đội làm đường hành quân trong đêm

      Nào cuốc, nào choòng, xoong nồi xủng xoảng

      Rực rỡ mặt đất bình minh

      Hấp hối chân trời pháo sáng

      Ðường trong tim anh in những dấu chân

      Chiếc võng bạc trên đường hành quân

      Anh đã buộc nhiều cây xoan, cây ổi

      Lại đường mới và hàng nghìn cô gái

      Ở đâu, em tinh nghịch của anh?

      Bụi mù trời mùa hanh

      Nước trắng khe mùa lũ

      Ðêm rộng đêm dài là đêm không ngủ

      Em vẫn đi, đường vẫn liền đường

      “Cạnh giếng nước có bom từ trường

      Em không rửa, ngủ ngày chân lấm

      Ngày em phá nhiều bom nổ chậm

      Ðêm nằm mơ nói mớ vang nhà...”

      Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa

      Thương em, thương em, thương em biết mấy

      Dừng tay cuốc khi em ngoảnh lại

      Sẽ giật mình: Đường mới ta xây

      Ðã có độ dài hơn cả độ dài

      Của đường sá đời xưa để lại

      Sẽ ra về bao nhiêu cô gái

      Một ngày mai đường sẽ đứng chơ vơ

      Ðể cho đời sau còn thấy ngẩn ngơ

      Trước những công trình ngoằn ngoèo trên mặt đất

      Ơi em gái chưa một lần rõ mặt

      Có lẽ nào anh lại mê em

      Từ cái đêm “Thạch Nhọn Thạch Kim”

      Tên em đã thành tên chung anh gọi

      Em là cô Thanh niên xung phong.   

Trường Sơn Ðông Trường Sơn Tây

      Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn

      Hai đứa ở hai đầu xa thẳm

      Ðường ra trận mùa này đẹp lắm

      Trường Sơn Ðông nhớ Trường Sơn Tây

      Một dãy núi mà hai màu mây

      Nơi nắng nơi mưa, khí trời cũng khác

      Như anh với em, như Nam với Bắc

      Như Ðông với Tây một dải rừng liền

      Trường Sơn Tây anh đi, thương em

      Bên ấy mưa nhiều, con đường gánh gạo

      Muỗi bay rừng già cho dài tay áo

      Rau hết rồi, em có lấy măng không?

      Em thương anh bên Tây mùa đông

      Nước khe cạn, bướm bay lèn đá

      Biết lòng anh say miền đất lạ

      Chắc em lo đường chắn bom thù

      Anh lên xe, trời đổ cơn mưa

      Cái gạt nước xua đi nỗi nhớ

      Em xuống núi nắng về rực rỡ

      Cái nhành cây gạt mối riêng tư.

      Ðông sang Tây không phải đường thư:

      Ðường chuyển đạn và đường chuyển gạo

      Ðông Trường Sơn, cô gái “ba sẵn sàng” xanh áo

      Tây Trường Sơn bộ đội áo màu xanh.

      Từ nơi em gửi đến nơi anh

      Những đoàn quân trùng trùng ra trận

      Như tình yêu nối lời vô tận

      Ðông Trường Sơn nối Tây Trường Sơn.

Người ơi người ở

      Bao nhiêu người đã hát

      Bây giờ lại đến em

      Bao nhiêu người hồi hộp

      Bây giờ lại đến anh

      Ở hai thung lũng xanh

      Kề nhau thành hàng xóm

      Công việc như nước cuốn

      Chẳng khi nào thăm nhau

      Nắng đã tắt từ lâu

      Tiếng ve như kéo mật

      Dáng em ngồi trước mặt

      Như cây nhỏ trong vườn

      Chẳng thể gặp nhau luôn

      Hãy ngồi thêm lát nữa

      Hai người hai cánh cửa

      Khép mở hai vùng trời

      Gặp biết bao nhiêu người

      Nhớ bao nhiêu khuôn mặt

      Con đường thì tít tắp

      Mặt trận thì mênh mông

      Chẳng nhớ nữa mùa đông

      Đi qua bao hang đá

      Cũng quên rồi mùa hạ

      Ở bao nhiêu nhà hầm

      Công việc cùng tháng năm

      Hát vui cùng chiến sĩ

      Những ngày đi đánh Mỹ

      Bao nhiêu người quen nhau

      Anh chẳng nói sai đâu

      Em là cây ngải đắng

      Sống trong triền núi vắng

      Góp vị thuốc cho đời.

      Tiếng em hát “Người ơi...”

      Người thân nhau mãi mãi;

      Tiếng em hát “Đò ơi...”,

      Sông đưa đò gần lại

      Tiếng em hát “Cây ơi...”

      Cây nhú thêm mầm mới

      Tiếng nồng say em gọi

      Náo nức tuổi trăng lên

      Cái giọng thì của em

      Mà lời anh đấy nhỉ

      Giữ em chẳng được nào

      Hẹn nhau ngày thắng Mỹ

      Lại hát tặng tiễn nhau

      Như bạn bè quan họ

      Rằng: Người đi, người nhớ

      Rằng: Người ơi, người ở

      Đừng về!

Minh họa: PHẠM HÀ

Vùng làng

(Trích từ bài thơ dài “Những vùng rừng không dân”)

                                  …

          Anh đi những nẻo rừng già

      Đang cây lại bỗng có nhà ở trong

          Giật mình vách dựng thong dong

      Cửa nhìn sang cửa nhà thông sang nhà

          Cũng vương tóc rối chân gà

      Cũng tiếng chó sủa chiều tà sau cây

          Cũng quần áo ướt phơi dây

      Cũng gầu múc nước, ô hay cũng làng

          Gặp rừng chưa hết ngỡ ngàng

      Lại ngơ ngác giữa vùng làng không dân

          Vén xanh, nhà lại hiện dần

      Những làng bộ đội quây quần nẻo xa

          Làng quân y lắm bồn hoa

      Làng thông tin thấy nguy nga bậc thềm

          Vách rung trong tiếng bom rền

      Công binh làng dựng trên nền sắt gang

          Lái xe cũng ở thành làng

      Bao nhiêu sạp ngủ buông màn giữa trưa

          Quanh năm như thể ngày mùa

      Là làng của lính coi kho bốn bề

          Suốt ngày vắng vẻ người đi

      Mênh mang làng pháo bốn bề gió reo

          Nhà chưa dựng, võng đã treo

      Bộ binh ở biết bao nhiêu vùng làng

          Anh từ ở phía Đông sang

      Hàng nghìn cây số dọc ngang một vùng

          Bao nhiêu địa đạo xuyên rừng

      Nhà hầm đã gặp, nhà thùng đã qua

          Đã cùng bè bạn dựng nhà

      Cái việc quen cớ sao mà nôn nao

          Cầm sào đưa lá lên cao

      Trở về công việc của bao nhiêu đời.

ĐỖ TRUNG LAI (giới thiệu và chọn thơ)

( C. H sưu tầm)