Cho đến một ngày, tôi tận mắt chứng kiến những năm tháng cuối đời của bạn thân cha tôi, một nghệ sĩ nhiếp ảnh khá nổi tiếng. Ông từng đoạt nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế, có người vợ xinh đẹp, hết lòng yêu thương chồng, năm con đều thành đạt, giỏi giang. Nhiều người xem ông như hiện thân của sự sung sướng, hạnh phúc đủ đầy.
Tôi được ông coi như con. Lần hai bác cháu ngồi thưởng trà, tôi bảo: "Trong mắt con, bác là người hạnh phúc nhất trần gian". Bác nhìn tôi hiền từ, bảo: "Khi nào nhắm mắt xuôi tay mới biết mình sướng hay khổ con ạ".
75 tuổi, bác bị tai biến mạch máu não. Gia đình đưa đi bệnh viện cấp cứu kịp thời nên qua khỏi nhưng bị di chứng liệt nửa người, nói ngọng. Con cái thành đạt, bận rộn nên việc chăm sóc trông cậy cả vào bác gái. Tuổi cao, mắt kém, tối nọ, vợ bác bị vấp ngã cầu thang, gẫy xương hông. Thế là hai bác cùng nằm liệt một chỗ.
Con bác phải thuê người giúp việc. Nhưng chăm sóc hai người già bị liệt quá cực nhọc nên chẳng ai làm được lâu. Cứ tuyển người được vài hôm họ lại nghỉ. Bí quá, các con gửi hai bác vào một trung tâm dưỡng lão tư nhân.
Thương bác, gần như tuần nào tôi cũng vào thăm. Bác cháu chuyện trò rất vui. Tuần nào tôi bận quá không vào là bác điện thoại kêu nhớ. Thời gian đầu, các anh chị con bác còn luân phiên hàng tuần vào thăm bố mẹ. Nhưng rồi những cuộc thăm viếng thưa dần, sau này tính bằng mỗi tháng - ngày nộp tiền cho trung tâm.
Tôi vẫn dành thời gian vào thăm bác. Vẫn gắng kể những câu chuyện vui cho bác nghe. Nhưng bác thì ít nói, ít cười dần. Đôi mắt ngày càng u uẩn. Nhiều lần bác nhìn tôi, ánh mắt vô hồn. Tôi biết bác bị trầm cảm nặng. Mà ở trung tâm dưỡng lão này, chẳng riêng bác bị. Nhiều người vào đây thời gian đầu hoạt bát, vui vẻ, nói cười rổn rảng. Về sau, tiếng nói, tiếng cười tắt dần rồi im bặt. Có những lần, nhìn mắt ai cũng đờ dại khiến tôi có cảm giác họ là bệnh nhân tâm thần.
Người già rất cần tình thương, nhất là sự quan tâm của con cháu. Nhưng con cháu còn mải mê trong vòng quay cơm áo, gạo tiền, đâu có nhiều thời gian cho cha mẹ già.
Hơn bốn năm trong trung tâm dưỡng lão, bác mất vào một đêm giông gió. Chẳng ai biết bác mất giờ nào. Bảy giờ sáng hôm sau, cô nhân viên vào phòng thay bỉm và vệ sinh cá nhân, người bác đã cứng. Mắt vẫn mở.
Con cháu đưa thi hài bác về quê mai táng. Khách từ khắp các tỉnh thành về viếng nườm nượp, đủ các thành phần, tầng lớp. Con đường vào làng tắc nghẽn ô tô. Vòng hoa rợp ngõ. Cả làng, cả xã trầm trồ trước đám tang hoành tráng nhất trong lịch sử làng. Ai cũng khen bác sướng nhất làng, nhất huyện. Họ bảo: "Sống sướng, chết cũng sướng. Bõ một kiếp người".
Riêng tôi, lúc đứng trước linh cữu, nhìn di ảnh bác cười hiền hậu, tai tôi vẳng tiếng của bác "lúc nhắm mắt xuôi tay mới biết mình sướng hay khổ". Trong tôi chợt vọng lên câu hỏi: Sống thọ hay sống sướng có thực sự là giá trị lớn nhất của đời người?
Cho đến một ngày kia, chứng kiến cái chết của người em thân thiết, tôi mới tìm được câu trả lời. Em tên Vinh, kỹ sư tin học cho một tập đoàn viễn thông quốc tế tại Việt Nam. Lớp bảy, em bị bệnh thấp khớp chạy vào tim. Tìm hiểu về bệnh, em biết, sự sống của mình có thể chấm dứt bất kỳ lúc nào.
Mặc dầu vậy, Vinh không hề sợ hãi, lúc nào cũng tràn đầy năng lượng tích cực, yêu đời. Hàng tuần, từ thứ hai đến thứ sáu, em làm việc cho tập đoàn. Thứ bảy, chủ nhật, em dành toàn bộ thời gian cho hoạt động thiện nguyện. Khi thì phóng xe máy về quê hướng dẫn nông dân cách trồng trọt, chăm sóc rau củ sạch, lúc phóng lên miền núi dạy cho trẻ em dân tộc con chữ, vận động mọi người quyên góp xây trường cho các em. Tôi có cảm giác, bao nhiêu năng lượng em dành tặng hết cho mọi người.
Một lần, tôi hỏi: "Vinh có sợ chết không?". Em cười bảo: "Không". Em thấy cái chết không hề đáng sợ. Nếu "nghiệp" mình phải chết thì xin thêm một phút cũng không được. Vì thế, buồn lo làm gì cho sầu khổ. Đời cho em bao nhiêu ngày thì em vui tươi và yêu thương hết thảy. Khi chết, thân thể sẽ về với cát bụi, chỉ những gì ta đã làm sẽ còn với bạn bè, mọi người, gia đình, thiên nhiên và vũ trụ.
Vinh mất trong chuyến đi thiện nguyện xây trường cho trẻ em Sơn La ở tuổi 32, vì bệnh tim. Hơn 2.000 người đã đến viếng em.
Tôi vẫn "thấy" Vinh ở khắp nơi, trong những thanh niên đến với những bản làng xa xôi để thực hiện những chương trình từ thiện với mong muốn giảm bớt sự thiếu thốn, nghèo khổ của bà con. Tôi "thấy" Vinh trong hình dáng các y bác sĩ ngày đêm căng mình trên tuyến đầu chống dịch để đem lại sự sống cho bao người.
Những người tận hiến cho đời như Vinh giúp tôi thấm thía lời nói của cố Hòa thượng Thích Phổ Tuệ: "Sống được bao nhiêu năm không phải thước đo giá trị của đời người. Vấn đề là sống để thực hiện sứ mệnh gì, mang lại lợi ích gì cho đời, cho đạo".
Thước đo của đời người không phải thời gian sống mà là sự cống hiến. Dâng tặng cho mọi người trí tuệ và tình yêu thương, đưa ra sáng kiến, phát minh, phát triển khoa học, giáo dục, tạo ra năng suất và sản phẩm, nếu bạn có năng lực.
Và nếu không có gì để cho đi thì bạn vẫn còn sự ân cần, nụ cười hay lời nói tử tế để làm ai đó cảm thấy tốt hơn. Bởi, thế giới này luôn không đủ.
Hoàng Anh Sướng
(PS st theo VnExpress)