“Văn hoá mời cơm” trong gia đình Việt đang dần bị mai một
 

          Lời mời trước mỗi bữa ăn thực ra không chỉ có ở trong các gia đình tại Việt Nam, mà nó cũng được xem là nét sinh hoạt văn hoá đẹp không thể thiếu trước mỗi buổi tiệc tùng tại một số nước trên thế giới như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Pháp, Ai-len… Đối với nhiều dân tộc trên thế giới thì việc nói những câu mời chào, lời hay ý đẹp trước bữa ăn là điều không thể thiếu để bày tỏ sự trân trọng với thức ăn cũng như sự quan tâm đến mọi người trong bữa ăn.

          Ở nước ta từ xa xưa, bất kể tại thành thị hay nông thôn, miền núi hay miền xuôi, nhà giàu hay nhà nghèo…, thì việc mời cơm trước mỗi bữa ăn luôn được coi là “nếp” sinh hoạt gần như là bắt buộc đối với hết thảy mọi người trong gia đình. Mâm cơm gia đình Việt Nam là một nét văn hoá thân thương và gần gũi, bởi vì người Việt Nam đa phần vẫn sống cùng gia đình ngay cả khi trưởng thành. Vì thế mà nhiều mâm cơm của người Việt bao gồm các thành viên của hai đến ba thế hệ như ông bà, cha mẹ, con cái, và thậm chí là cháu chắt... Chính vì vậy, những đứa trẻ sinh ra, khi mới bập bẹ biết nói thì cha mẹ, ông bà, hay anh chị…, đã luôn dạy và

hướng dẫn các bé câu mời trước mỗi bữa ăn, để khi lớn dần lên câu mời trước mỗi bữa ăn đã thành “nếp” đi vào “tiềm thức” đại loại như: “Cháu mời ông bà ăn cơm; con mời bố mẹ ăn cơm; em mời anh-chị ăn cơm…”. Nếu lỡ đứa trẻ nào trước mỗi bữa ăn do háu đói, vội ăn mà quên mời các thành viên trong gia đình, là chắc chắn sẽ bị ông bà, bố mẹ hay anh chị “mắng”; bị quán triệt nhắc nhở để lần sau phải nhớ và tuyệt đối không được quên. Thực ra thì không chỉ có con, cháu mới bắt buộc phải cất lời mời ông bà, bố mẹ; mà chính các bậc vai vế cao trong gia đình là ông bà, hay bố mẹ cũng thường buông câu mời con, cháu trong nhà trước mỗi bữa ăn. Ví dụ, trong gia đình có 3 thế hệ sinh sống cùng nhau thì khi ăn, ông bà thường buông câu mời là: “Các con các cháu ăn cơm đi”; hay với các con của ông bà thì sẽ mời là: “Con mời bố mẹ ăn cơm”, và kèm theo câu mời các con của mình là: “các con ăn cơm đi”.

           Việc giáo dục lời mời cơm không chỉ bó gọn trong không gian gia đình, mà trẻ em luôn được ông bà, bố mẹ dăn dạy đi đâu đó ăn cỗ, ăn tiệc thì cũng không được quên lời mời trước khi dùng bữa. Tôi còn nhớ ngày con nhỏ, bà nội tôi từng dặn tằng: “Cháu đi ăn cỗ ở đâu thì luôn phải nhớ mời mọi người nhé. Khi ngồi ăn cùng mâm với những người lớn tuổi thuộc vai vế

bề trên, cháu không nhất thiết phải mời gọi từng người một, mà chỉ cần nói: Cháu mời các ông các bà, các bác, các cô các chú ăn cơm…! Còn nếu khi cháu lớn lên rồi, khi đi ăn tiệc cùng bạn bè đồng trang lứa…, thì chỉ cần cất lời, nói: Mình mời mọi người ăn cơm, dùng bữa, vậy là đủ và lịch sự rồi…”. Tôi nghĩ là không chỉ riêng tôi, mà rất nhiều đứa trẻ sinh ra

từ cách nay một vài thập kỷ trở về trước cũng từng được ông bà, bố mẹ dạy dỗ lời mời như vậy, bởi như đã nói lời mời trước mỗi bữa ăn khi đó luôn là nét sinh hoạt văn hoá đẹp không thể thiếu được của bất cứ ai…

          Vậy nhưng, thật buồn là thời nay nét sinh hoạt văn hoá đẹp đó đã, đang dần bị mai một khi lời mời cơm ngày càng thiếu vắng trong các gia đình ở nước ta, nhất là các gia đình tại đô thị. Nhiều người, nhất là các bạn trẻ lý giải rằng ăn uống là việc hàng ngày diễn ra, và việc cất lên lời mời trước bữa ăn ở thời hiện đại này không còn phù hợp khi nó rườm rà mất thời gian…; vì thế mà nhiều người thường bỏ qua hoặc xem nhẹ các "nghi thức" xoay quanh việc ăn uống. Không ít gia đình thì ông bà, cha mẹ cũng không còn coi nặng việc các con các cháu có nhất thiết phải cất lên lời mời trước mỗi bữa ăn nữa. Ví dụ, có một lần tới nhà bạn chơi tôi được mời ở lại dùng bữa với gia đình. Lúc ngồi ăn cơm tôi để ý thấy 2 đứa con của bạn, cu cậu lớn

học THCS, và cô con gái út học Tiểu học, khi bắt đầu bữa là cúi đầu vào ăn mà không hề cất lời mời chào bố mẹ cũng như mời khách là tôi. Khi ăn xong, các con của bạn đã vào phòng, tôi “góp ý” với bạn nên dạy các con lời mời cơm trước mỗi bữa ăn cho có nền nếp, văn hoá…, thì bạn tôi cười bảo: “Ôi, nghi lễ phép tắc đó cổ lỗ sĩ lắm rồi bạn ơi. Thời nay là thế kỷ 21 rồi chứ có phải thời Phong kiến mà bắt con mời cơm như vậy đâu có còn cần thiết nữa…”.

           Nghe bạn giải thích vậy, và biết là bạn đã không còn quá coi trọng nét đẹp sinh hoạt văn hoá đời thường đó, tôi cười xoà và chuyển đề tài khác…

            Lời mời trước bữa ăn như đã nói nó là một nghi lễ, phép tắc, nét sinh hoạt văn hoá truyền thống rất đẹp trong mỗi gia đình Việt chúng ta, vì vậy cho dù ở thời hiện đại nào đi chăng nữa thì sự mai một dần cũng là một nỗi buồn, điều đáng tiếc. Chính vì vậy mà các gia đình, nhất là các gia đình ở những đô thị, bố mẹ cần phải làm “sống lại” một nét sinh hoạt văn hoá đẹp này, khi luôn chú tâm dạy dỗ con cái mình bắt buộc phải cất lời mời đối với mọi người trước mỗi bữa ăn…

 

      Thạch Bích Ngọc

(ĐHQG, TP.Hồ Chí Minh)