HY VỌNG TỪ KHONGSEDONE
TTUT, Bs Lê Lợi-CCB F968; PCT Hội VHNT Trường Sơn.
1. Khongsedone là một huyện thuộc tỉnh Saravane ở Hạ Lào, nằm trên trục đường 13 nối giữa hai tỉnh Xavanakhet và Champasack, có sông Sedon chảy qua. Đây là địa bàn quan trọng trong quân sự, bên nào chiếm được Khongsedone sẽ khống chế đường 13 và cắt đứt sự liên lạc giữa các tỉnh Hạ Lào với phần còn lại của nước Lào.
Trong chiến tranh chống Mỹ, đây là vùng khốc liệt, giành giật địa bàn giữa các đơn vị của sư đoàn 968 cùng Pathet Lào và địch gồm quân đội Thái-Lào-Vàng Pao. Lần sang Lào này có nhiều CCB đã tham gia chiến đấu ở Khongsedon trong đội hình trung đoàn 19 và trung đoàn 39. Tháng 4/1972, để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, Trung đoàn bộ binh 19 được thành lập tại bản Tônglavi, mường Khongsedone, tỉnh Saravane, với biên chế 3 tiểu đoàn và 8 đại đội trực thuộc. Ngay sau khi thành lập, Trung đoàn 19 đánh gần 100 trận lớn nhỏ, diệt và làm bị thương trên 1.000 tên địch, đánh thiệt hại nặng 5 tiểu đoàn...
Đoạn sau đây được lược trích từ cuốn Sư đoàn bộ binh 968 (1968-2018) từ trang 114-118 như sau: “4 giờ 15’ ngày 17/5/1972 ta nổ súng tấn công Khonsedone. Địch chống trả quyết liệt, trung đoàn 39 phải chuyển sang vây ép địch. 9 giờ cùng ngày, tiểu đoàn 7BI đưa trung đội xe AM từ Xuvanakhili đến tăng viện, bị tiểu đoàn 8 chặn đánh ở Camkatin phía nam Khongsedone, diệt tại chỗ 30 tên, bắt 2 tên, thu 11 súng, 12 xe tháo chạy. 15 giờ, ta bắn cối 120mm và DKZ phá hoại các mục tiêu sau đó đại đội S4 và đại đội 5 tiểu đoàn 8 xung phong đánh chiếm Phù Khống. Tiểu đoàn 7 và lực lượng phố hợp của bạn tấn công các mục tiêu trong trung tâm Khongsedone. Sau khi truy quét quân địch, làm chủ nội thị, đại đội 11 tiểu đoàn 7 và đại đội 27 Pathet chốt giữ thị xã.
Mất Khongsedon, một mắt xích của hệ thống phòng ngự trên trục quốc lộ 13, địch ở Salavan và Hạ Lào bị chia cắt. Ngày 18/5, địch điều GM 41 và GM 4001, đại đội pháo và 1 trung đội xe AM lên giải tỏa Khongsedone…ngày 26/5, sư đoàn chỉ huy tiểu đoàn 7 (E39), tiểu đoàn 4 (E19), một trung đội của đại đội S4 đặc công phối hợp với pháo 122mm tấn công GM4. Địch tháo chạy. Tiểu đoàn 8 (E39) nã pháo vào sở chỉ huy địch ở Xuvanakhili diệt 22 tên….”.
Mùa khô 1972-1973, tại Khongsedone quân địch có Lữ đoàn 22, sư đoàn 2 và 1 trung đoàn phái Hữu.
2. Trong đoàn cùng đi, ngoài các anh Bùi Thượng Toản mà tôi đã gặp mấy lần, biết anh Nguyễn Hồng Lâm là bạn thân chiến đấu cùng anh Toản qua FB, còn các anh, chị khác đến từ Hà Nội, Hà Tĩnh thì mới gặp lần đầu. Trên xe các anh Lâm, Toản nói chuyện khi đến Khongsedone sẽ thắp hương vái vọng Liệt sĩ Trương Quang Phư quê Hà Tĩnh nguyên là lính sư đoàn 968, hi sinh và được mai táng ở Khongsedone. Qua trang FB Cựu chiến binh sư đoàn 968 anh hùng, người em dâu của liệt sĩ Phư tên là Thâm nhắn tin qua Messenger nhờ anh Lâm nếu đi Khongsedone thì thắp hương vái vọng giúp. Gia đình Liệt sỹ Trương Quang Phư có hai con trai đều là liệt sĩ, anh lớn và anh Phư hiện nay đều chưa tìm thấy hài cốt mặc dù gia đình đã đi tìm mộ các anh ở các Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Trường Sơn, Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Đường 9 và ở tỉnh Kon Tum nhiều lần.
Xe đến Khongsedone dừng lại cạnh Wat Khongsedon nằm ngay bên bờ sông Sedon, mọi người xuống xe. Đang BunPimay, chùa được trang hoàng đẹp đẽ, lác đác đã thấy người dân mang chậu nước thơm đến để tắm cho Phật. Nhiều cây cổ thụ làm rợp cả một vùng. Tại khu mộ tháp có hai nhóm nhà sư và các gia đình đang thành tâm làm lễ. Chả biết chuẩn bị từ lúc nào hai anh Lâm, Nhân đốt nắm hương to vào chùa thắp hương. Tôi đi theo, nhanh tay chụp được vài kiểu ảnh các anh khấn vái đồng đội và Liệt sĩ Phư đã hy sinh ở Khongsedone. Trong khói hương ngan ngát, tôi chắp tay khẩn cầu các anh còn nằm lại mau chóng được tìm thấy để về đất Mẹ.
(Ảnh chụp 16/4/2023 tại Khongsedone)
3. Có một việc thật khó lý giải, đó là sau khi thắp hương ở chùa khi chúng tôi đi tìm quán uống nước thì tình cờ gặp chị Tuất 75 tuổi, một Việt kiều sinh sống ở đây và được chị mời về nhà uống nước. Chắc là chị thấy trong đoàn chúng tôi có nhiều người mặc quân phục bộ đội Việt Nam. Sau khi trò chuyện, uống nước và nghỉ ngơi, khi chuẩn bị chia tay chị thì xuất hiện một người đàn ông tầm thước, tuổi ngoài năm mươi vào nhà chị Tuất chào hỏi bằng tiếng Việt. Anh nói tên là Nguyễn Thông, nguyên chiến sĩ công vụ của Chỉ huy Trung đoàn 19, nhập ngũ năm 1986, sau khi ra quân đã trở lại vùng này lấy vợ là Việt kiều và sinh sống ở đây từ đó đến nay. Đi qua nhà chị Tuất thấy xe 16 chỗ, biển số Hà Tĩnh của Việt Nam, có băng rol đề là CCB sư đoàn 968 về thăm chiến trường xưa, liền tạt vào hỏi thăm. Nguyễn Thông 58 tuổi, là Phó Chủ tịch Hội người Việt tỉnh Saravan. Trong nhiều năm, hai vợ chồng Thông giúp đơn vị của Việt Nam tìm kiếm, cất bốc hàng trăm hài cốt các liệt sỹ quân tình nguyện Việt Nam hy sinh tại Khongsedone. Biết thông tin, anh Lâm nói với Thông về trường hợp liệt sĩ Trương Quang Phư hi sinh tại vùng này. Thật may mắn, trong đoàn có anh Hoàng Xuân Chính nhập ngũ 1970, người quân y sĩ năm xưa thuộc trung đoàn 39 nói luôn rằng đã từng gặp anh Phư, rằng anh Phư người cao, da trắng trẻo, tính nghệ sỹ. Ngày mà anh Phư hy sinh thì anh Chính là người trực tiếp mai táng. Hôm mai táng có tất cả năm liệt sĩ, ngoài anh Trương Quang Phư, anh Chính còn biết liệt sĩ Lê Duy Dung, sinh khoảng năm 1946 đến 1948, quê ở Xuân Viên, Nghi Xuân, Hà Tĩnh. Mỗi liệt sĩ khi được an táng đều có lọ Penicyclin đựng mảnh giấy nhỏ ghi tên, tuổi, quê quán… để trong túi áo ngực. Cả năm anh được chôn cất cạnh nhau ở bản Kosoong thành một dãy ở bên kia con suối nhỏ. Nghe đến đây, Thông liền bảo rằng từ trước đến nay khu vực ấy chưa cất bốc mộ liệt sỹ như vậy thì khả năng rất cao là sẽ tìm được năm liệt sĩ ở đây.
4. Chúng tôi dành một ít thời gian chạy xe đến bản Hiensiou, phía tây nam Khongsedone là nơi Trung đoàn 19 đóng quân khi làm nhiệm vụ quốc tế lần hai từ 1977. Đến 1985 do tình hình chiến sự phức tạp, Trung đoàn 19 hành quân lên đóng quân tại tỉnh Khăm Muộn bảo vệ Trung Lào đảm bảo an toàn tuyến đường 13 chạy từ Vientiane về Savanakhet. Giờ, ở đây là nơi đóng quân của tiểu đoàn 17 thuộc sư đoàn 4, quân đội nhân dân Lào. Nhìn doanh trại của bạn ngăn nắp, nề nếp thấy mừng. Sĩ quan và chiến sĩ bạn đang ăn Tết.
5. Nguyễn Thông mời cả đoàn chạy xe thêm mấy cây số đến Napong để ăn gà nướng và xôi, đặc sản của Khongsedone. Gà được mổ phanh, kẹp và nướng trên than hồng ăn vừa mềm, thơm, ngọt. Xôi được đồ bằng chõ gỗ, chúng tôi bốc và vê bằng ba đầu ngón tay, không hề dính, ăn vừa dẻo, vừa bùi. Chỉ tiếc là cái dạ dày đang dở chứng không thì tôi đã làm vài chén rượu Khongsedone nổi tiếng đã từng đi vào thơ ca của Lào.
Ps:
- Buổi tối khi về đến Thakhek vào mạng viễn thông ở khách sạn Mekong, anh Lâm và anh Chính nói chuyện với cô Thâm ở Hà Tĩnh thì em dâu liệt sĩ Phư xác nhận các đặc điểm nhân thân của anh Phư là chính xác.
- Một loạt những hoạt động tiếp theo như báo cho các gia đình liệt sĩ chuẩn bị hồ sơ, báo cáo với tỉnh đội, liên lạc và nhờ cậy với bạn bè có trách nhiệm… cũng đã được chúng tôi bàn, thông tin cho gia đình. Anh Hoàng Xuân Chính, người quân y sĩ của đơn vị vận tải trực tiếp chôn cất năm anh liệt sĩ 52 năm về trước sẵn sàng cùng đội quy tập trở lại vùng này để tìm kiếm, đưa các anh trở về.
Hy vọng từ chuyến đi này của chúng tôi, gia đình năm liệt sĩ sớm đưa các anh về với quê hương.
Lê Lợi