HOA VÀNG BÊN GIẬU
Tản văn của Hà Kim Quy
Tôi đi giữa mùa thu trên con đường làng quen thuộc. Con đường này tôi đã đi mòn vẹt bàn chân, sao mỗi mùa qua đây vẫn thấy xao xuyến, bâng khuâng?
Mùa xuân là mùa hoa rực rỡ nhất trong năm, cây cứ vươn ra đường mà trổ hoa khoe sắc, những chậu hoa bày trước sân cứ nồng nàn tươi thắm. Duyên dáng, yêu kiều những khóm cúc rủ khoe bông, rung rinh những cành đào phai mong manh trước gió hay những cây mai vàng tươi, rực rỡ trước hiên nhà…. Đi giữa mùa xuân tươi đẹp, tràn đầy sức sống của vạn vật, lòng ta cứ lâng lâng như có men say.
Rồi hạ sang, các loài hoa đã vãn, thay vào đó, con đường lại tươi màu áo mới, ngập tràn sắc đỏ bỏng cháy, rực rỡ của phượng vỹ, tím biếc đến nao lòng của bằng lăng, ngẩn ngơ, quyến rũ mỗi bước chân người qua. Bên bờ sông, hoa bìm bìm leo lên những cành cây màu tím. Có những đoạn, bìm bìm bò lan như một tấm thảm màu xanh lục và hoa tím cứ nở dịu dàng làm dịu đi những cơn nắng hè nóng nực.
Sang thu, hoa ít hẳn. Trong vườn, chỉ những khóm hồng vẫn kiêu hãnh trổ bông. Hiếm hoi những giò hoàng nhạn vàng mơ gửi hương ngát thơm bay theo từng cơn gió. Ngoài đường, đâu đó còn sót lại mấy bông hoa bằng lăng cuối mùa bạc phếch bạc phơ, lẻ loi, đơn độc trong chiều tím sẫm.
Nhưng cũng nhờ đó, tôi mới nhận ra một loài hoa mùa thu thật đẹp. Đó là những bông hoa khi nở vào mùa hè bị lễnh loãng, nhạt nhòa trước vẻ rực rỡ của phượng vỹ, bằng lăng. Mùa thu về, những nơi khác, cây đã cằn cỗi, hoa đã bớt vàng nhưng ở quê tôi, tôi có cảm giác cây tươi tốt hơn, lá xanh đậm hơn và hoa cũng rực vàng hơn. Đó là những giàn mướp bên giậu nhà ai mỗi sớm mùa thu.
Nhớ ngày xưa, độ cuối tháng ba, sang đầu tháng tư, bà thường thuê người lấy bùn dưới ao đổ lên bờ. Bà cuốc lõm xuỗng một chút rồi cắm mấy cành rào thành một vòng tròn nhỏ, gieo vài hạt mướp giống vào trong đó là thành hốc mướp. Mùa hè, hai, ba hốc mướp như vậy leo kín cái giàn mướp rộng trên ao. Giàn mướp được bắc bằng tre, thường được để lưu cữu từ năm này qua năm khác… Tôi thường ra đếm từng quả mướp đậu khi cây mướp mới leo (dù bà có lần cười và bảo: Con chỉ vậy mướp nó thui đấy!).
Những quả mướp bé bằng ngón tay phía dưới những bông hoa lớn dần lên rồi đậu thành những quả tròn lẳn, nhỏ nhắn, chắc nịch màu xanh nhạt pha chút sắc vàng. Rồi khi mướp bò đặc kín giàn thì chỉ nhòm xuống dưới mà tìm những quả treo lủng lẳng trên mặt ao. Có năm, cây xanh tốt mà rất ít quả, mẹ tôi lấy mảnh sành găm vào gốc mướp, kỳ thay, sau đó mướp ra quả liên tục.
Tôi rất thích ngắm thế giới sinh động dưới giàn mướp hương của bà nội. Những con ếch thường hay trú nắng dưới bóng râm của giàn mướp, phải tinh mắt mới nhận ra chúng qua cái miệng ngớp ngớp trên mặt nước giữa những cây lục bình. Muốn câu, tôi chỉ việc mắc hoa mướp vào lưỡi câu nhử là những chú ếch ăn liền. Rồi những con cá chuối mẹ dẫn cả một đàn con nhỏ xíu đi tìm mồi, lúc ngoi lên, lúc ngụp xuống trông thật đẹp mắt. Những con cá cờ nhiều màu sắc sặc sỡ làm tổ ngay mép bờ ao, trên những rễ mướp tua tủa, rất dễ nhận ra tổ của chúng vì phía trên nổi đám bọt trắng. Những con gọng vó chân dài lằng ngoằng cứ bò khắp mặt nước, chẳng hiểu chúng bò để làm gì mà chăm chỉ thế!
Có một lần, dính nhựa mít được con chuồn chuồn ngô, tôi buộc sợi chỉ vào đuôi nó. Nó cứ muốn bay đi mà chẳng thể nào bay nổi. Sáng hôm sau, con chuồn chuồn đứt đuôi, nó nằm lặng yên bên cửa sổ. Tôi buồn và ân hận lắm, biết thế chẳng bắt nó! Tôi và lũ bạn đưa tang con chuồn chuồn theo nghi lễ của trẻ con, cũng đào hố chôn con chuồn chuồn và mảnh đuôi còn dính sợi chỉ, cũng lấy đất lấp đầy lên mộ. Chúng tôi hái hoa mướp làm vòng hoa cho nó. Mỗi bận đi qua mộ nó bên gốc vối sát bờ ao, tôi cứ thấy hình như có con chuồn chuồn đang đậu trên giàn mướp, mắt long lanh nhìn tôi không chớp…
Mướp hương, chỉ động vào quả đã thấy thơm. Mướp xào ếch là món ăn ngon, bổ dưỡng. Từ xa đã ngửi thấy mùi hành phi quyện mùi hương mướp và thịt ếch với hương mùi tàu thơm nức mũi mà ứa nước miếng. Thịt ếch mềm, ngấm vị ngọt của mướp làm cho ngon hơn, hấp dẫn hơn.
Những trưa hè bỏng rát, đi làm đồng về, được ăn bát canh cua nấu mướp hương chả gì sánh nổi, nó mát, thơm, đã khát, nếu có thêm vài quả cà pháo giòn tan thì tuyệt vời, bà tôi bảo “để vào môi nó trôi vào ruột”. Mướp luộc chấm muối vừng là thứ ăn dân giã, thanh tao nhất. Tôi nhớ mãi vị ngọt và mùi thơm của nước mướp luộc, nhấm nháp những hạt mướp non mà thấy thanh mát trong lòng. Những hôm trời mưa gió, không kịp hái rau, mẹ hái một rổ đầy nụ và hoa mướp đem luộc hoặc xào, vị bùi bùi, ngọt lạ từ món nụ, hoa mướp mãi chẳng thể nào quên.
Không những ngon, mát, mướp còn có công dụng làm thuốc chữa bệnh. Tỉ như hồi nhỏ, anh tôi bị giời leo, bà hái một lá mướp bánh tẻ, rửa sạch để ráo nước rồi cho vài hạt muối vào, giã nát, đắp lên chỗ vết thương, sáng sau dậy đã thấy vết giời leo se lại, không còn mưng mủ nữa. Lạ vậy, cứ đắp vậy vài ba lần là khỏi…
Tôi đi giữa con đường ngập tràn hoa mướp mà lòng cứ miên man nghĩ về ngày xưa. Mướp bên giậu, mướp trên giàn, gần như nhà nào cũng có. Hoa mướp cứ hồn nhiên nở vàng trên nền lá tươi xanh. Dường như mùa thu cây mới dồn căng nhựa sống để hoa mướp tươi hơn, rực rỡ hơn. Dưới nắng thu dịu nhẹ, dưới cái se se lạnh của gió heo may đầu tháng chín đang khe khẽ lật những trang vở mới thơm tho, hoa mướp cứ ngời lên như những vạt nắng dội lên từ mẹ đất. Có phải hoa mướp là màu nắng còn sót lại của mùa hạ lưu luyến gửi sang thu, hay mướp gom bớt nắng vàng vào cánh hoa rực rỡ để nắng mùa thu bớt chói chang hơn và thêm dịu dàng hơn? Bất chợt, tôi nhớ đến câu thơ trong bài thơ Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm:
“Quả đã ngọt trên mấy cành đu đủ
Hoa mướp vàng, hoa mướp của ta ơi!”
Vậy hóa ra, chẳng phải mình tôi đem lòng mến thương loài hoa quê mẹ! Loài hoa giản dị, mộc mạc mà chân chất như những người dân quê tôi- những người đang từng ngày làm cho quê hương đổi mới, ấm no, tươi đẹp.
Tôi cứ đi dọc con đường, hoa mướp vàng trôi trong chiều nắng nhạt. Gam màu vàng chanh cứ bồng bềnh, bồng bềnh trên những phiến lá xanh, trên những đám sương chiều lãng đãng giăng giăng, chưa thấy khi nào quê hương bình yên và đáng yêu đến thế!
Cuối thu, mướp cằn cỗi, xác xơ rồi héo quắt, khép lại một mùa, chờ mùa mới tái sinh. Đó cũng là lúc màu vàng ấm no của cánh đồng lúa chín làm người ta lãng quên đi màu vàng hoa mướp. Khi đó, tôi mong được về lại quê nhà, đi chân trần trên con đường thơm mùi rơm rạ, được hít hà mùi hương cốm mới, nghe tiếng nô đùa trong trẻo, hồn nhiên của trẻ thơ. Tôi ước được trở về thời thơ ấu, với những con cá cờ sặc sỡ sắc màu dưới giàn mướp hương của nội ngày nào.
Hà Kim Quy
Hội viên Hội VHNT Trường Sơn tại Nam Định