Từ Ecopark anh nhờ con đèo sang nhà tôi ở Kim Giang để biếu tôi (Vũ Trình Tường) và anh Phạm Thanh Long tác phẩm của anh - Tập truyện ký TRẦM TÍCH CHIẾN TRANH.
Cuốn sách dày 162 trang, với 6 truyện viết về thân phận của những nhân vật nữ. Là người lính đã đi qua Trường Sơn trong cuộc kháng chống Mỹ, tác giả Đặng Khánh Cường thấy nhiều số phận đã và đang bị khuất lấp bởi các lớp bụi của thời gian, của lịch sử, một số nhân chứng đương thời lần lượt ra đi theo tuổi tác và bệnh tật. Đó là động lực cho tác giả viết tập truyện này. Ban Biên tập xin giới thiệu bài viết của Tiến sỹ Trần Thị Trâm về tác phẩm của Đặng Khánh Cường. Bài viết nửa có tính chất điểm sách, nửa có tính chất phê bình góp phần làm sáng tỏ và ấm lại những trầm tích có nguy cơ đang bị nguội lạnh và chìm dần vào quên lãng.
Ban Biên tập
Bìa cuốn sách Trầm tích chiến tranh
NHÂN VẬT PHỤ NỮ TRONG TRẦM TÍCH CHIẾN TRANH
CỦA ĐẶNG KHÁNH CƯỜNG
Bài viết của Tiến sỹ Trần Thị Trâm
Không chỉ đi sâu vào bi kịch, Đặng Khánh Cường còn luôn có ý thức khẳng định những phẩm chất đẹp đẽ của những người phụ nữ. Nếu các nam quân nhân trong Trầm tích chiến tranh có kẻ hèn nhát đào ngũ, dối lừa (Mưa bóng mây cũng làm ướt áo), có kẻ khi hòa bình bị tha hóa bị vật chất cám dỗ, trượt dài trong sự sa đọa, thì ngược lại, các nhân vật nữ của Đặng Khánh Cường không ai bị đánh mất mình. Họ có thể là nạn nhân song không ai trong số họ trở thành tội nhân. Tất cả đều đẹp người, đẹp nết. Theo tiếng gọi của Tổ quốc, các chị sẵn sàng ra trận, dũng cảm chiến đấu và lập được rất nhiều thành tích.
Tiêu biểu là chị Lu trong “Mưa bóng mây cũng làm ướt áo” với thành tích xuất sắc chị đã được đơn vị đề nghị phong tặng danh hiệu anh hùng. Các chị tuy mềm yếu, nhân hậu, vị tha nhưng lại đầy bản lĩnh, luôn tự trọng và dám phản kháng để bảo vệ phẩm giá của mình.
Lam Trinh trong Mế Nhặt đã phẫn nộ trước sự sàm sỡ của mấy tên lính Tàu và khi bị mất hết danh dự cô đã quyên sinh.
Út Mường hiền lành đã kháng cự quyết liệt tay Trưởng nhóm thợ xây và dám giết chết tên quan Tây trưởng đồn để bảo toàn tiết hạnh (Chuyện cô Út Mường làng tôi). Còn khi có điều kiện các chị cũng không ngại phấn đấu để trở thành những nhà chuyên môn giỏi như mẹ của Na - một nữ tiến sỹ khoa học trong Truyện tình xứ người.
Điều đó cho thấy, thái độ trân trọng, yêu thương, sự thấu cảm mà nhà văn đã dành cho những nhân vật nữ của mình. Nó cũng lý giải vì sao ngòi bút nhân văn của tác giả đã không ngại cảnh tỉnh, phê phán những thế lực đã gây nên bao nỗi bất hạnh cho người phụ nữ. Đó đâu chỉ là chiến tranh mà còn là đứa em tham lam của Huệ (Thoát tục ), là thói vô cảm của bà hiệu trưởng trường Sư phạm (Mế Nhặt), là thói đố kị của người đời (Nước mắt thung Rếch), là tên quan Tây và đứa con trai tăm tối, táng tận lương tâm của Út Mường (Chuyện cô Út Mường làng tôi)… Thái độ trân trọng, yêu thương còn thể hiện qua sự nâng niu từng chi tiết khi ông cố gắng chọn cái kết thúc có hậu cho số phận mỗi nhân vật nữ nên những điều giản dị, chân thực ông viết ra bỗng trở nên sinh động và lãng mạn (Mưa bóng mây cũng làm ướt áo, Đêm ấy, không có trăng, Truyện tình xứ người). Để rồi những thông điệp đầy chất nhân văn tác giả gửi gắm trong mỗi trang sách nhẹ nhàng đến được với những vùng sâu thẳm trong trái tim bạn đọc. Cuộc tình thoáng qua giữa chị Lu, một nữ quân nhân ngoài 30 tuổi nổi tiếng gan lì với một anh chàng đảo ngũ trong cái hang nọ đã cắt đứt con đường trở thành anh hùng của chị, nhưng lại mang đến cho chị niềm hạnh phúc bình dị mà tuyệt vời là được làm mẹ của một cậu sinh viên trường đại học Giao thông Vận tải ngoan ngoãn đáng yêu. Sự gặp gỡ kín đáo giữa Mế Nhặt (Lam Trinh) và cô con gái của Bình – người yêu cũ của cô (được cha đặt tên là Lam Trinh) đã đủ an ủi để bà mế có thể thấy cuộc đời thật đáng sống…
Rõ ràng, sức hấp dẫn của truyện ký Đặng Khánh Cường là ở cái tình mà người viết gửi trong từng con chữ. Bởi là người nghệ sỹ có trái tim mẫn cảm, lại là người lính bước ra từ cuộc chiến khốc liệt, tận mắt chứng kiến nỗi đau tận cùng và cũng đã được nếm trải niềm hạnh phúc tột đỉnh trong ngày chiến thắng vì thế ông thật sự thấm thía cái giá phải trả của những cuộc chiến và sự thiêng liêng cao quý của tình người nói chung và tình đồng đội nói riêng. Từ huyết quản chảy ra phải là máu. Cho nên, những đứa con tinh thần của ông dường như đều mang tính tự truyện, ăm ắp cảm xúc, giàu chất nhân văn, chân thực và thấm đẫm hơi thở cuộc sống. Và chân thực chính là yếu tố quan trọng làm nên sự thành công của Trầm tích chiến tranh.
Tính chân thực đã làm cho cốt truyện của không ít truyện ký của Đặng Khánh Cường hấp dẫn, với những tình huống bất ngờ, những chi tiết đắt giá và những cái kết rất khó đoán định. Đây cũng là một đặc sắc của truyện ký Khánh Cường. Có truyện ta đã nghe thấy ở đâu đó như Thoát tục nhưng vẫn hấp dẫn nhờ những chi tiết sinh động và chân thực bởi nó được kể lại bằng chính người trong cuộc. Mà trong chiến tranh có biết bao điều kỳ lạ xảy ra, theo logic thông thường thật khó ai hình dung nổi. Chẳng hạn chi tiết: trong một lần anh Cường trợ lý của thủ trưởng đi tắm suối, bất ngờ cô Huệ nữ thanh niên xung phong từ bụi cây xông ra ôm chặt lấy anh và tha thiết xin anh trao niềm hạnh phúc được làm đàn bà vì “Biết đâu…biết đâu, ngày mai em chết (Trang 11) khiến anh “bằng mọi cách cũng vùng thoát được, vơ lấy bộ quần áo chạy biến (trang 11). Hay chi tiết những ni cô vốn là cựu nữ quân nhân hôm vô tình gặp một bé bụ bẫm trên chùa, bản năng làm mẹ trỗi dậy, khát khao được làm mẹ, buổi tối, các chị lần lượt tự vạch áo cho nhau bú. Rồi sau khi “cười, đứa nào cũng đầm đìa nước mắt” (trang 16).
Các truyện: Giai nhân ảo, Truyện tình xứ người, Nước mắt Thung Rếch… là những truyện có cái kết bất ngờ. Không ai lại nghĩ nàng thiên thần mà tay họa sỹ Hùng sa đọa mê đắm trên mạng lại là “cái con bé bị công an truy đuổi năm ngoái, xô cửa vào gầm cầu thang nhà hắn“ (trang 89). Các truyện: Giai nhân ảo, Truyện tình xứ người, Nước mắt Thung Rếch… là những truyện có cái kết bất ngờ. Không ai lại nghĩ nàng thiên thần mà tay họa sỹ Hùng sa đọa mê đắm trên mạng lại là “cái con bé bị công an truy đuổi năm ngoái, xô cửa vào gầm cầu thang nhà hắn“ (trang 89). Khó có thể nghĩ cái kết thúc viên mãn của chuyện tình khi bà nữ tiến sỹ khoa học lại đồng ý cho Na - con gái yêu của mình lấy chàng trai da đen mồ côi cả cha lẫn mẹ tên Hann làm công nhân ở càng Hamburg và Hann lại là bạn của tiến sỹ Piter con trai vị giáo sư viện trưởng viện Xã hội học người Đức. Có ai ngờ rằng cô bé Trúc may mắn mà từng bước trở thành nàng Lọ lem bỗng bị vướng vào vòng lao lý “phen này phải dựa cột là cái chắc” (trang 121) …
Đọc truyện ký của Đặng Khánh Cường ta dễ nhận thấy một lối kể chuyện đơn giản, đôi khi còn vụng về, nhất là những đoạn miêu tả sex. Bởi cái đẹp bao giờ cũng là sự gặp gỡ giữa hai đối cực!
Dù còn những hạn chế không tránh khỏi nhưng việc lựa chọn phản ánh những vấn đề sử thi qua số phận con người và cách nhìn chiến tranh qua gương mặt đàn bà đã giúp cho Trầm tích chiến tranh của Khánh Cường trở nên giàu chất nhân văn, vì thế đã góp phần làm phong phú thêm cho đề tài chiến tranh cách mạng, đồng thời cũng có đóng góp không nhỏ cho đề tài phụ nữ.
TTT