Trong khi Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) đề xuất phương án xây dựng đường sắt cao tốc Bắc – Nam có tốc độ 350 km/h, với tổng vốn 58,7 tỷ USD thì Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) lại cho rằng, tổng vốn đầu tư dự án này chỉ khoảng 26 tỷ USD áp dụng cho đường sắt tốc độ 200 km/h giảm được 32 tỷ USD, việc này đang gây ra nhiều tranh cãi trong thời gian vừa qua.

Bài học từ đường sắt Cát Linh – Hà Đông

Một số ý kiến của các chuyên gia lâu năm hoạt động trong lĩnh vực giao thông cho rằng, việc phát triển đường sắt cao tốc là rất tốt, tuy nhiên trong bối cảnh kinh phí thiếu hụt thì không nên xây đường sắt cao tốc. Việc xây dựng dự án này sẽ dẫn tới nợ công tăng cao và thu hồi từ dự án là rất khó có thể hoàn vốn. Đặc biệt, việc xây dựng mất nhiều thời gian dẫn tới đội vốn do trượt giá.

Liên quan tới vấn đề này, trao đổi với PV Dân Việt, TS. Nguyễn Đăng Minh (người có nhiều năm nghiên cứu về giao thông), cho rằng: “Đường sắt cao tốc Bắc – Nam có nên làm hay không thì phải tính toán xem tiền đầu tư của chúng ta tới đâu. Dự án làm đến khi nào sẽ xong, tiền vé hành khách phải trả mỗi lần đi tàu là bao nhiêu để cân đối xem có lãi không? thì mới nên đầu tư”.

Đường sắt cao tốc ở Nhật Bản. (Ảnh: Anh Duy)

TS. Minh cho biết: “Tốc độ 200km/h hay 400km/h đi từ Bắc vào Nam đều là con số không có căn cứ. Thực ra, tốc độ nhanh có phải theo tỷ lệ thuận mà còn nhiều yếu tố khác như cung đường, thời gian dừng ở các nhà ga. Đặc biệt, việc cần tính toán nhất là tiền vé thu được có đủ để trả cho nhân viên đường sắt làm việc trên toàn hệ thống hay không, tiền bảo trì và tiền trả nợ?”

“Tôi nhận thấy với thu nhập của người dân và bối cảnh nợ công lớn, cùng với việc dự án có thể chậm tiến độ, tăng vốn thì nếu đầu tư dự án chúng ta có thể phải mất tới 40 năm chưa trả hết nợ. Như vậy, rất dễ dẫn tới việc suy thoái kinh tế của đất nước”. TS. Minh lo ngại.

Theo TS. Minh, tại sao cứ phải làm đường sắt cao tốc, trong khi đường thuỷ của chúng ta có nhiều lợi thế và chi phí rất rẻ. Ngoài ra, đường sắt không thể cạnh tranh được với hàng không vì hàng không đang tăng trưởng rất lớn mà giá lại rẻ phù hợp với nhu cầu của đi lại của người dân.

“Tôi chỉ có thể nói rằng: “Đường sắt cao tốc Bắc – Nam chỉ nên làm sau khi chúng ta rút được kinh nghiệm từ dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông” TS. Minh đưa ra quan điểm.

Trong khi đó, nguyên Thứ trưởng Bộ GTVT, GS TSKH Lã Ngọc Khuê cho rằng, phương án làm tuyến đường sắt Bắc-Nam tốc độ cao của Bộ GTVT với tổng mức đầu tư là 58,7 tỷ USD, là chưa tính đúng và tính đủ có nguy cơ tăng vốn. Việt Nam vẫn là nước nghèo nhất đầu tư đường sắt cao tốc, xét theo thu nhập đầu người, những nguy cơ làm cho tính khả thi và hiệu quả đầu tư của dự án không được đảm bảo.

GS. TSKH Lã Ngọc Khuê phân tích, dự án này còn có thể đem đến nhiều rủi ro, hệ lụy, tác động tiêu cực lên nền tài chính của quốc gia nếu như chúng ta theo đuổi dự án theo cách đó. Theo phương án tài chính dự án vừa được trình Thủ tướng, dự án có tổng mức đầu tư 58,71 tỷ USD (tăng 2,85 tỷ USD so với dự án trình Quốc hội hồi năm 2010).

Con số tăng thêm này chưa đủ để bù trượt giá sau 9 năm. Nhưng nghiêm trọng hơn là để giữ tổng mức đầu tư không quá cao, để dễ được chấp nhận, nhiều số liệu đã bị làm nhỏ đi một cách khó hiểu.

Gấp 50 lần tổng chi của Ngân sách Trung ương đầu tư giao thông

Chẳng hạn, gói thiết bị điện khí hóa, hệ thống thông tin tín hiệu, mua sắm các đoàn tàu và thiết bị depot tại báo cáo năm 2010 là 22,68 tỷ USD, lần này chỉ còn 14,999 tỷ USD (giảm tới 34%). Điều đó gây lo ngại tổng mức đầu tư chưa được tính đúng, tính đủ, liệu sau này làm có phải điều chỉnh, tăng mức đầu tư không? Hay sẽ không lặp lại trường hợp tăng vốn nhiều lần của đường sắt đô thị?

Theo GS. TSKH Lã Ngọc Khuê, việc tổng mức đầu tư đã bị “ép” xuống thì 58,710 tỷ USD vẫn là một gánh nặng rất lớn đối với nền kinh tế vì lớn gấp 50 lần tổng chi của Ngân sách Trung ương cho đầu tư hạ tầng giao thông mỗi năm. Nên với một tuyến đường sắt như vậy làm trong 30 năm, ngân sách hàng năm cho giao thông phải tăng gấp đôi, và tất cả các nhu cầu đầu tư khác cho hạ tầng giao thông phải dừng để nhường vốn cho dự án này”

Chưa kể, bài học nhãn tiền của các dự án đường sắt đô thị - dù quy mô nhỏ hơn rất nhiều đường sắt Bắc – Nam như: Dự án Cát Linh – Hà Đông đã đội vốn, chậm tiến độ nhiều lần. Không ai dám đoán chắc “siêu dự án” này sẽ về đích đúng hẹn, và kéo theo đó là tổn thất về kinh tế do bất cập về giao thông trên trục Bắc – Nam.

Tóm lại, tính khả thi về phương diện tài chính của dự án là chưa có gì được đảm bảo, các con số đưa ra không đủ tin cậy và dù chưa được tính đủ nhưng đã là quá lớn so với sức chi trả của các tài khóa.

“Thời gian triển khai dự án quá dài, do đó bắt buộc phải có sự lựa chọn khác cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam. Đảm bảo phù hợp với sức chi trả của các tài khóa và việc thực thi phải đủ nhanh, để không chỉ cốt nhằm vào mục tiêu dài hạn mà còn kịp giải tỏa những đòi hỏi cấp bách của tình thế”, GS TSKH Lã Ngọc Khuê nhận định.