“Người xây dựng tượng đài anh hùng Liệt sĩ bằng thơ” TG: Hoàng Minh Đức
NGƯỜI XÂY DỰNG TƯỢNG ĐÀI ANH HÙNG LIỆT SỸ BẰNG THƠ
Hoàng Minh Đức
Đó là nhà thơ, nhà giáo Cảnh Giang. Cảnh Giang tên thật là Nguyễn Tiến Chung. Anh sinh năm 1948 tại làng Thanh Vinh, xã Thanh Trạch (nay thuộc xã Bắc Trạch, tỉnh Quảng Trị). Anh là một người có nhiều công lao đóng góp cho việc xây dựng các tượng đài liệt sĩ trong tỉnh Quảng Bình (cũ).
Mùa hè năm 1966, anh cùng người chị gái là Nguyễn Thị Minh Hoa tham gia chiến dịch “Tên lửa vượt sông Gianh”. Họ chặt gỗ trong rừng lát lên ngầm Hói Hạ cho những chuyến xe qua. Đêm 25/8/1966, những quả tên lửa đầu tiên nặng hơn 18 tấn qua sông giữa tiếng hò reo náo động cả một vùng. Dưới ánh trăng thanh, đoàn tên lửa lầm lũi vượt qua ngầm đi về phía rừng Ba Trại thì máy bay địch ập tới. Hai loạt bom sát thương nổ lộng óc, tiếp đến hàng loạt bom bi nhập nhoàng ánh chớp với tiếng nổ chát chúa đinh tai, đã sát thương hàng chục người. Trong số đó có người chị gái của Nguyễn Tiến Chung. Trước nỗi đau thương mất mát, anh ôm lấy xác chị mà khóc. Bài thơ đầu đời của anh đã viết về người chị thân yêu:“Mười chín tuổi chị nhận lời hò hẹn/ Vĩnh viễn chị đi...Nằm lại với con đường”.
Đường từ Hói Hạ đến rừng Ba Trại dài hơn 1 km được xem là túi bom của không lực Hoa Kỳ. Đường sửa xong là địch lại phá. Địch phá, ta sửa, địch lại phá, ta lại sửa. Cứ như thế, trên ngầm Hói Hạ có đêm lực lượng làm đường hy sinh đến 88 người. Sau này Cảnh Giang viết bài: “Ngầm Hói Hạ một thời máu lửa ” đăng trên tạp chí Văn hoá Quảng Bình, và một số tờ báo khác của Trung ương, đề nghị công nhận ngầm Hói Hạ là di tích lịch sử. Ngày 29/12/2016. UBND tỉnh Quảng Bình đã ban hành Quyết định số 4173/QĐ-UBND, công nhận ngầm Hói Hạ (xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch cũ) là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Tháng 2 năm 1986, Cảnh Giang cùng các giáo viên của Phòng Giáo dục Bố Trạch (cũ) đi lấy đót về nhập cho Ngoại thương, làm kế hoạch 3. Khi đi qua một cái hang giữa rừng đại ngàn Trường Sơn thì phát hiện một tấm bia ghi tên 8 liệt sĩ quê ở Hoằng Hóa, Thanh Hóa. Đau thắt ruột, Cảnh Giang viết bài thơ “Tiểu đội giữ đường”: “Giữa Trường Sơn / Đồi núi điệp trùng/ Không thấy mộ đâu/ Chỉ có tấm bia chung/ Ghi tên từng liệt sĩ/ Những chàng trai: Huê, Phương, Kỳ, Vũ, Lương, Loan, Tơ, Mai/ Những cô gái mở đường...”. Bài thơ được đăng trên báo Quảng Bình, Đài Phát thanh Truyền hình Quảng Bình phát sóng, được đưa vào bộ phim “Quảng Bình 40 năm một chặng đường”. Bài thơ đã thức tỉnh dư luận, nhiều nhà báo tìm đến viết bài. Đó là trận bom ngày 14/11/1972 giặc Mĩ ném xuống km 16, đường 20 Quyết Thắng làm sập cửa hang. Tảng đá lớn nặng cả trăm tấn bịt kín cửa hang, 8 chiến sĩ trong hang kêu cứu nhưng đồng đội đành bất lực. Nếu dùng mìn phá đá thì cả 8 chiến sĩ sẽ chết ngay tức thì. Phương án dùng ống đưa nước và cháo, sữa vào cũng không đến được. Tiếng kêu cứu nhỏ dần rồi tắt lịm. Với nhiều bài báo viết tiếp theo, năm 1986, Bộ Văn hóa - Thông tin - Du lịch xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia và đặt tên là “Hang Tám Cô”.
Năm 2009, Cảnh Giang được Đảng ủy Thanh Trạch mời viết lịch sử Đảng bộ. Anh tìm hiểu trận bom ngày 13/1/1973 giặc Mĩ ném vào bếp ăn tập đoàn của Thanh niên xung phong đóng ở thôn Quyết Thắng, xã Thanh Trạch. Bom Mĩ đã giết hại 156 người trên địa bàn thuộc các đơn vị: Thanh niên xung phong Cù Chính Lan Nghệ An, Hà Tĩnh, 283 Hải Hưng, công nhân Cảng Gianh 309, Binh trạm 16 bộ đội xăng dầu, bộ đội thông tin và nhân dân. Thân thể, chân tay của họ trộn lẫn các núm ruột, tóc tai cháy sém, mặt mày biến dạng.
Trong một đám cưới, anh ngồi gần anh Nguyễn Văn Chương, người cùng xã. Chương cho biết có một ngôi mộ còn danh tính là cô Đặng Thị Chốc, Bí thư chi bộ, Chính trị viên đại đội thanh niên xung phong Tỉnh Đoàn Hải Hưng. Trong khi chôn cất liệt sĩ, chị Xuân vợ anh đã nhận ra cô Chốc đã cụt một chân, một mảng tóc treo trên ngọn tre cháy rụi và chị đã làm cho cô có một ngôi mộ riêng. Nghe chị Xuân kể lại cô Chốc chỉ còn một mẹ già nên anh tự hứa trong phần đời còn lại sẽ chăm sóc, hương khói cho cô. Bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ” ra đời và được đăng trên báo Quảng Bình với những vần thơ giản dị: “Em bây giờ là em gái của anh/ Dẫu muộn màng nhưng phần đời còn lại/ Một chút sẻ chia những gì mãi mãi/ Chút ân tình đỡ lạnh chốn âm cung/ Không còn người thân em đã có anh/ Có Tổ quốc và trời xanh trên nấm mộ”. Sau đó anh đến thôn Cổ Dũng, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Hưng (cũ) liên lạc với gia đình xin làm con kết nghĩa. Ngày 29/10/2009 anh đã tiễn người em gái về quê.
Trong buổi giao lưu nghệ thuật của Trung ương Hội TNXP Việt Nam, với Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội, Báo Tiền Phong và Học viện Báo chí tuyên truyền, nhân ngày 30/4/2013, bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ” và bài “Khóc chị” của Cảnh Giang được làm nền cho một số hoạt cảnh. Trên dưới 50 tờ báo trong nước đã đăng bài “Kết nghĩa với người dưới mộ”. Phim “Quảng Bình bốn mươi năm” cũng trích đọc hai bài thơ này. Ngày 30/11/2011 UBND tỉnh Quảng Bình có quyết định 3140 công nhận Di tích liệt sĩ vụ thảm sát tại thôn Quyết Thắng ngày 13/01/1973 là di tích lịch sử cấp tỉnh và đề xuất Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Ngày 21/12/2021, Tượng đài TNXP được Nhà nước và Trung ương Đoàn xây dựng hoàn thành.
Hình ảnh lễ khánh thành Tượng đài Thanh niên xung phong tôn vinh các Liệt sĩ hy sinh ở xã Thanh Trạch
Trận đánh ngày 28 tháng 4 năm 1965 của 5 chiếc tàu Hải quân ta đang trú ẩn trên khu vực lèn Voi và lèn Đứt Chân (ở huyện Tuyên Hóa) với máy bay Mĩ đã đi vào lịch sử Quân chủng Hải quân. Trận đánh không cân sức. Các tàu được lệnh xuôi về hạ lưu hiệp đồng tác chiến với Tiểu đoàn Pháo phòng không 37mm. Bốn tàu của ta lần lượt bị bắn cháy sau khi ngoan cường bắn rơi 5 máy bay giặc Mỹ và làm bị thương 4 chiếc khác. Hai chiếc AD6 ném tiếp bom na pan xuống Tàu T126. Khoảng 3 giờ chiều, chiếc tàu cuối cùng (T161) cũng bị trúng đạn. Cả dòng sông biến thành biển lửa.
Năm 2023, anh viết trường ca “Khúc hát từ lòng sông” có đoạn: “Nhớ một thuở chiến trường/ Ầm ầm lửa khói/ Tôn vinh muôn đời/ 38 bông hoa/ Những liệt sĩ anh hùng/ Cùng 5 con tàu/ Đã hoá thành bất tử”
- Ngày 4/4/2023, UBND tỉnh Quảng Bình ký QĐ số 711, công nhận trận đánh lịch sử trên Sông Gianh ngày 28/4/1965 là Di tích Lịch sử cấp tỉnh. Trường ca “Khúc hát từ lòng sông” đoạt giải thưởng cuộc thi do Quân chủng Hải quân tổ chức. Năm 2025, anh lấy tiền thưởng tổ chức thả hoa đăng trên Quân cảng sông Gianh. Với bốn Di tích Lịch sử Cấp tỉnh và cấp Quốc gia, Cảnh Giang được công chúng yêu mến gọi là “người xây tượng đài anh hùng liệt sĩ bằng thơ”.
Hoàng Minh Đức
Xóm 2, thôn Bắc Minh Lệ, xã Nam Gianh, tỉnh Quảng Trị.
Điện thoại: 0379872648.