“Bác Hồ viết Tuyên ngôn độc lập – 2/9 năm ấy” - Ký của Phạm Huy Chương
---------------------
BÁC HỒ VIẾT TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP - 2/9 NĂM ẤY
Ký của Phạm Huy Chương
Tôi vẫn nhớ mãi không quên chuyến đi công tác được thu lượm và ghi nhận nhiều những tư liệu quý và kỷ niệm sâu sắc nhất trong đời nghề làm báo của một phóng viên “tỉnh lẻ” về thủ đô tác nghiệp chuẩn bị cho tuyên truyền kỷ niệm “30 năm thực hiện Di chúc Bác Hồ - 2/9/1969 – 2/9/1999)…Sau gần hai tiếng đồng hồ, nhóm phóng viên Đài Phát thanh - Truyền hình Bắc Ninh chúng tôi đã hoàn tất chương trình “phỏng vấn đồng chí Vũ Kỳ kể chuyện Bác Hồ 18 lần về với đồng bào tỉnh Bắc Ninh”. Tự tay đồng chí Vũ Kỳ xắp nước mời anh em phóng viên chúng tôi uống nước, còn có cả gói bánh, ông thân mật: “Quà Tết độc lập năm nay đấy! hôm nay rất vui được mời “khách quý” của gia đình.”. Bác, cháu cười nói râm ran, rất vui. Rồi ông kể cho chúng tôi nghe câu chuyện: “Bác Hồ từ Tân Trào Việt Bắc trở về Hà Nội viết Tuyên ngôn độc lập ra mắt quốc dân đồng bào mồng 2 tháng 9 năm 1945.
Vẫn giọng trầm ấm truyền cảm ông Vũ Kỳ kể vẫn nhớ từng chi tiết: “Ngày 19/8/1945 Hà Nội tổng khởi nghĩa thành công. Sáng sớm ngày 22/8 thực hiện nhiệm vụ đặc biệt của cấp trên, chúng tôi theo Bác rời Tân Trào về Hà Nội theo đường đèo Khế - Cù Vân – Đại Từ rồi sang Thái Nguyên. Ngày 23/ 8 Bác đi qua huyện Đa Phúc nay là huyện Sóc Sơn để qua đò Sông Hồng tại bến Phù Xá thuộc làng Gạ, nay là làng Phú Gia xã Phú Thượng huyện Từ Liêm. Sang ngày 25/8 các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp và Trần Đăng Ninh đón Bác về nội thành. Qua đường Nhật Tân – Yên Phụ - Hàng Đậu – Hàng Giấy – Hàng Đường – Hàng Ngang, vòng đến dừng ở số nhà 35 Hàng Cân, rồi đưa Bác đến ở nhà số 48 phố Hàng Ngang. Cũng từ giờ phút ấy Bác chính thức trở thành công dân của Thủ đô, bắt đầu gắn bó với Hà Nội. Ngày 26/8/1945, trong phiên họp đầu tiên ở Hà Nội do Bác chủ tọa, Ban Thường vụ Trung ương đã quyết định phải sớm công bố danh sách Chính phủ lâm thời. Ngày ra mắt của Chính phủ cũng là ngày chính thức tuyên bố Độc lập. Bác thay mặt Trung ương, Chính phủ, đảm nhiệm viết “Tuyên ngôn độc lập”. Ngay sau phiên họp đó, cũng tại ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang thuộc quận Hoàn Kiếm này, Bác Hồ đã dốc toàn tâm trí ngồi viết “Tuyên ngôn độc lập” – khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Ngôi nhà này là của ông Trịnh Văn Bô – một thương gia yêu nước, một trong những cơ sở cách mạng tin cậy ở nội thành Hà Nội” ngày đó.
Ông Vũ Kỳ nhớ lại: “Phòng Bác viết bản “Tuyên ngôn độc lập” thường ngày là phòng ăn và tiếp khách của gia đình. Người ngồi viết trên một cái bàn tròn. Chiếc máy chữ của Người đặt trên một cái bàn vuông ở buồng bên cạnh. Người vừa viết vừa đánh máy. Mặc dù liền những ngày qua, sau một chuyến đi bộ đường dài từ Tân Trào về, Người rất mệt nhưng Người vẫn mải miết say sưa làm việc không kể giờ giấc để kịp thông qua Thường vụ Trung ương và những cộng sự của mình trước khi đọc tại Quảng trường Ba Đình dự kiến vào sáng 2-9-1945.
Nơi Bác ngồi viết tuyên ngôn độc lập là trong căn buồng nhỏ thiếu ánh sáng của ngôi nhà sâu thẳm, nằm giữa một phố phường của Hà Nội. Bác ngồi làm việc, khi thì viết, khi thì đánh máy. Những người trong gia đình không biết Bác. Họ chỉ thấy ông cụ có cặp mắt sáng, chiếc áo nâu bạc thường để hở khuy ngực, hay hút thuốc lá, ngồi cặm cụi viết gì đó. Mỗi lần họ tới hỏi cụ có cần gì, cụ chỉ quay lại mỉm cười, trò chuyện đôi câu. Lần nào cụ cũng nói không có gì cần phải giúp đỡ. Cả gia đình không thể ngờ rằng họ đang được chứng kiến những giờ phút lịch sử và được ngắm vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.
Tuyên ngôn Độc lập được Bác Hồ viết trong không khí “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy” (1), được viết trong hào khí cách mạng hừng hực từ Bắc chí Nam. Song, với nhãn quan chính trị sâu sắc và tầm nhìn xa rộng, Người hiểu rằng Tuyên ngôn Độc lập không chỉ là để tuyên bố với quốc dân, đồng bào về nền độc lập của nước nhà mà còn là cuộc tranh luận ngầm với những kẻ đang lăm le xâm phạm quyền độc lập của dân tộc. Lúc Người ngồi viết Tuyên ngôn độc lập cũng là lúc thực dân Pháp núp sau lưng quân đội Anh (vào giải giáp quân đội Nhật đã đầu hàng đồng minh) đang tiến vào Đông Dương. Ở miền Bắc, quân Tưởng – tay sai của đế quốc Mỹ đã trực sẵn ở biên giới để đổ quân vào nước ta. Chúng đã tung ra dư luận ăn cướp rằng: Đông Dương là thuộc địa của Pháp. Bây giờ Đồng minh đã thắng phát xít, Đông Dương lại thuộc Pháp. Do vậy, mở đầu bản Tuyên ngôn độc lập, Người trích dẫn ngay bản “Tuyên ngôn độc lập” năm 1776 của nước Mỹ: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” (2). Người khen đấy là “lời nói bất hủ”. Người “Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”. Sự “suy rộng ra” thật hợp lí hợp tình. Giáo sư Singô Sibata đã đánh giá: “Cống hiến nổi tiếng của Cụ Hồ Chí Minh là ở chỗ: Người đã phát triển quyền lợi của con người thành quyền lợi của cả dân tộc”. Giáng một đòn như vậy cũng đã đủ, song Người còn viết tiếp: “Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói: Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do bình đẳng về quyền lợi” (3). Người khẳng định: “Đó là những lẽ phải, không ai chối cãi được”. Như vậy, Người đã dùng “gậy ông đập lưng ông”. Trong bản Tuyên ngôn Độc lập, Người đã chỉ ra cho nhân dân thế giới thấy rõ tội ác man rợ của Pháp hơn 80 năm qua, trái với đạo lý. Lời văn chính luận của Người gọn, lôgic và sâu sắc mạnh mẽ. Người viết: “Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để xây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ dân chủ cộng hòa” (4).
(2).jpg)
Trong ảnh; Tác giả thực hiện cuộc phỏng vấn; Đồng chí Vũ Kỳ kể chuyện:
“Bác Hồ viết Tuyên ngôn Độc lập ra mắt Quốc dân đồng bào 2/9/1945 ”.
(Ảnh T/L Đài PTTH BN 1999).
Bản Tuyên ngôn độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh còn mang hùng khí của “Nam quốc sơn hà” của Lý Thường Kiệt và hùng văn “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi, mang khí phách Trần Lê, oai vũ Quang Trung. Chính vì vậy mà bản Tuyên ngôn đó thực sự có tác dụng to lớn. Viết Tuyên ngôn độc lập, quả là Người đã vận dụng lý lẽ đanh thép, lập luận chặt chẽ, luận cứ xác thực, chứa đựng nhiều chân lý lớn, có sức thuyết phục cao. Bản Tuyên ngôn độc lập mồng 2 tháng 9 năm 1945 vừa viết bắng ý chí sắt đá, vừa viết bằng niềm sung sướng tự hào của người dân đã phải sống bao nhiêu năm trong ách đô hộ của thực dân phong kiến và tay sai bán nước, nay đã giành được chính quyền về tay nhân dân – nước nhà được Độc lập. Khi sinh thời chính Người từng bảo: “Viết Tuyên ngôn Độc lập - Đó là những giờ phút sung sướng nhất của Người.”.
Kỷ niệm tròn 80 năm cách mạng tháng 8 và Quốc khánh (2/9/1945 – 2/9/2025). Tưởng nhớ công ơn Bác Hồ, mỗi chúng ta hôm nay càng ghi sâu lời Người dạy, để càng hiểu rõ hơn giá trị về sự hy sinh cao cả của các thế hệ cha anh đi trước; nhận thức đầy đủ trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong việc vận dụng và phát triển những bài học kinh nghiệm quý giá của Cách mạng Tháng Tám, của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam 80 năm qua, hôm nay bước vào Kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc; vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng văn minh. Việt Nam đất nước hùng cường – nhân dân hạnh phúc./.
Phạm Huy Chương
Hội viên Hội VHNT Trường Sơn
----------------------------------------
*Chú thích:1,2,3,4 (trích bản Tuyên ngôn của Bác Hồ viết)