CHỈ HUY SỞ TIỀN PHƯƠNG TỔNG CỤC HẬU CẦN,
BỘ TƯ LỆNH 559, BỘ TƯ LỆNH 500.
Bia Di tích tại Hương Đô
3.1. Tên gọi di tích: Hương Đô: Chỉ huy sở Tiền phương Tổng cục Hậu cần, Bộ Tư lệnh 559, Bộ Tư lệnh 500.
3.2. Địa điểm: Di tích chỉ huy sở tiền phương tổng cục hậu cần, bộ Tư lệnh 559, bộ Tư lệnh 500 trong kháng chiến chống mỹ cứu nước phân bố trên địa phận Hợp tác xã Hồng Hà, nay thuộc Xóm 7 xã Hương Đô, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.
3.3. Sự kiện, nhân vật lịch sử, đặc điểm của di tích:
Hương Đô là một xã miền núi thuộc huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh, nằm trong vùng lòng chảo giữa Đông Trường Sơn và Tây dãy Trà Sơn, có diện tích tự nhiên 21.4 km2. Quốc lộ 15A (cũ) nay là Đường Hồ Chí Minh, đông Trường Sơn đi qua địa phận Hương Đô.
Trong suốt cả thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước, Hương Đô là nơi đóng quân, trú quân an toàn của bộ đội, TNXP. Đặc biệt trong những năm từ 1964-1971 xã Hương Đô là nơi có Sở chỉ huy của các Bộ Tư lệnh quan trọng của Bộ Quốc phòng như: Bộ Tư lệnh Quân tình nguyện Việt Nam tại Trung - Hạ Lào, Bộ Tư lệnh 559, Bộ Tư lệnh 500, Cơ quan Tiền phương Tổng cục Hậu cần…
Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên, Tư lệnh bộ đội Trường Sơn, đã ở xã Hương Đô trong nhiều năm cho biết:
-Năm 1965, Bộ Tư lệnh quân Tình nguyện việt Nam đã đóng quân ở xã Hương Đô chuẩn bị tập kết để xuất quân sang đánh địch ở Trung Hạ Lào, lúc đó Đại tá Đồng Sỹ Nguyên là chính ủy kiêm tư lệnh mặt trận trung Hạ Lào.
-Tháng 6 năm 1966, Cơ quan tiền phương Tổng cục Hậu cần được thành lập để tăng cường chỉ đạo tuyến nam Quân khu IV và đảm bảo chân hàng cho Bộ Tư lệnh 559, Chỉ huy sở đóng tại Hương Đô, Đại tá Đồng Sỹ nguyên, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần được cử làm Chủ nhiệm tiền phương.
Bộ Tư lệnh 559 phối hợp với Tổng cục Hậu cần Tiền phương tổ chức Hội nghị tổng kết hoạt động mùa khô năm 1966-1967 tại xã Hương Đô. Hội nghị này thường được gọi là hội nghị Hương Đô, nơi đặt Sở chỉ huy Bộ Tư lệnh 559 trong năm 1967.
Đây vừa là hội nghị tổng kết, kết hợp tập huấn với nhiều nội dung rất mới về nghệ thuật quân sự được vận dụng thắng lợi trên Tuyến vận tải chiến lược 559. Đây cũng là hội nghị lớn nhất từ khi thành lập Đoàn 559. Dự hội nghị có cán bộ quân chính của Bộ Tư lệnh 559 và Tổng cục Hậu cần Tiền phương, đại diện các cơ quan Bộ Quốc phòng, Bộ Giao thông vận tải, các binh chủng có liên quan, đại diện các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, các văn nghệ sĩ…
Báo cáo tại Hội nghị nêu rõ: Trong mùa khô 1966-1967 địch đã sử dụng 17.027 lần chiếc máy bay các loại, ném 59.000 quả bom, gấp 1,7 lần mùa khô 1965-1966. Tổng khối lượng vận chuyển đạt 27.469 tấn, bắn rơi 163 máy bay, diệt 393 tên, bắt sống 177 tên, mở thêm được 108 km đường mới và 248 km đường vòng tránh. Tuy nhiên toàn tuyến hy sinh 574 người, bị thương 6.811 người.
Tại Hội nghị, Chính ủy Vũ Xuân Chiêm đọc thư của Đại tướng Võ Nguyên giáp - Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng gửi Đoàn 559
: “…Phải ra sức xây dựng Đoàn 559 thành một đội quân hậu cần chiến lược rất giỏi, một đội quân chiến đấu rất giỏi, một đội quân sản xuất rất giỏi, một đội quân quốc tế giúp bạn rất giỏi - trong đó nhiệm vụ hậu cần chiến lược là nhiệm vụ chủ yếu…”
.
ngày 28-10-1968, Quân ủy Trung ương quyết định giải thể Bộ Tư lệnh 400, thành lập Bộ Tư lệnh 500 làm nhiệm vụ trung chuyển cho Bộ Tư lệnh 559 - Bộ đội Trường Sơn do Thiếu tướng Nguyễn Đôn, Phó Tổng tham mưu trưởng làm Tư lệnh, Thiếu tướng Lê Quang Đạo, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị làm Chính ủy, Sở chỉ huy của Bộ Tư lệnh cũng đóng ở Hương Đô.
Từ giữa năm 1970, Đoàn 500 giải thể, một số đơn vị thành viên sáp nhập vào Bộ Tư lệnh 559. BTL 559 đổi tên thành BTL Trường Sơn, phạm vi phụ trách từ nam sông Lam (Nghệ An) đến Lộc Ninh (Bình Phước). Năm 1970-1971, tại Hương Đô vẫn còn chốt bộ phận Hậu cứ của BTLTrường Sơn.
3.4. Xếp hạng và vinh danh
Xã Hương Đô xứng đáng với danh hiệu Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân (phong tặng năm 2.000) vì những công lao và những đóng góp to lớn về sức người và sức của cho công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và là nơi đóng chỉ huy sở tiền phương tổng cục hậu cần, bộ Tư lệnh 559, bộ Tư lệnh 500... nhiều năm an toàn, bí mật.
Ngày 09-12-2013, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết đinh số 2383/QĐ/TT-TTg về việc xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt cho Di tích lịch sử Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh. Di tích Sở chỉ huy tiền phương Tổng cục Hậu cần, Sở chỉ huy Bộ Tư lệnh 500, Sở chỉ huy Bộ Tư lệnh 559 tại Hương Đô là một trong 37 Di tích thành phần của Hệ thống Di tích Đường Trường Sơn.
3.5. Hiện trạng Di tích
Năm 2004, tại Hương Đô, Binh đoàn 12 đã xây dựng Bia Di tích bằng đá nguyên khối. Năm 2012, 2013 UBND xã đã huy động nguồn vốn xã hội được gần 9 tỷ đồng đầu tư tu bổ, tôn tạo một số hạng mục: Lán làm việc của Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên, hầm tránh bom, nhà họp, nhà giao ban, nhà hội trường, hệ thống giao thông hào, đường cấp điện.
Năm 2014, Binh đoàn 12 tổ chức triển khai làm một số hạng mục (hơn 300 triệu đồng): Thay mái lá bằng mái tôn, làm lại hệ thống điện, máy bơm nước, giếng nước sạch. Trưng bày một số hiện vật gồm: bàn, ghế làm việc, máy điện thoại, máy thông tin 15 W, bản đồ tác chiến, mũ sắt, giầy ủng.
Đường vào khu di tích từ thị xã Hương Khê đã được Ban Quản lý Dự án Đường HCM làm cầu qua sông, tôn tạo đường đi được thuận lợi và một lối đi từ đường HCM vào.
Ban Lịch sử, Truyền thống