Kỳ tích đường kín

Bảo tàng Đường Hồ Chí Minh tại phường Yên Nghĩa (Hà Đông, Hà Nội) hiện lưu giữ nhiều hiện vật quý về đường Trường Sơn, trong đó có bức ảnh về đường kín và mô hình một đoạn đường kín Tây Trường Sơn trong chiến tranh. Tại đây, vào thời điểm kỷ niệm 55 năm Ngày mở Đường Hồ Chí Minh-Ngày truyền thống Bộ đội Trường Sơn (19-5-2014), chúng tôi được nghe Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên (1923-2019), nguyên Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn kể về quá trình làm đường kín-một kỳ tích độc đáo của Bộ đội Trường Sơn anh hùng.

Các cựu chiến binh Trường Sơn gặp nhau tại Bảo tàng Đường Hồ Chí Minh. Ảnh: QUÝ PHÚ 

Ông cho biết, từ đầu năm 1971, sau khi thất bại ở nhiều nơi trên chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ và tay sai tìm cách đánh trực tiếp vào các đoàn xe vận tải của ta. Từ chỗ dùng máy bay phản lực oanh tạc bắn phá với thời gian không dài, xác suất thấp, chúng chuyển sang dùng máy bay AC130 có tốc độ bay chậm, thời gian ở trên không lâu, với những trang thiết bị trinh sát mới, có khả năng phát hiện mục tiêu nhanh vào ban đêm, tạo thành các pháo đài hiện đại di động trên bầu trời, đánh trực tiếp vào xe vận tải, khiến ta không sử dụng được đội hình xe vận tải lớn, tốc độ vận chuyển chậm và gây thiệt hại khá nghiêm trọng về người và xe của ta.

Trước thủ đoạn đánh phá ngăn chặn mới của địch và yêu cầu chi viện cho chiến trường lớn hơn, nhanh hơn, Bộ tư lệnh Trường Sơn đã thực hiện hàng loạt biện pháp chống ngăn chặn của địch bằng sức mạnh của một binh chủng hợp thành, như: Tập trung cao xạ, tên lửa đánh mạnh máy bay; mở thêm các đường nhánh để phân tán đội hình xe; tổ chức nghi binh thu hút địch vào một số tuyến... Các giải pháp đó đều có tác dụng tốt nhưng hiệu suất vận tải vẫn chưa cao và phải trả giá quá đắt.

Bộ tư lệnh Trường Sơn trong khi nghiên cứu các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” của chiến trường đã phát hiện yếu tố “địa lợi”: Ở cao nguyên phía tây Trường Sơn, rừng đại ngàn dù bị chất độc hóa học do Mỹ thả nhưng vẫn xanh tốt, chạy suốt từ Trung Lào, Hạ Lào, nối với Tây Nguyên của Việt Nam và Đông Bắc Campuchia. Yếu tố “địa lợi” đó là cơ sở để Bộ tư lệnh Trường Sơn nghiên cứu xây dựng một tuyến đường kín, lấy rừng đại ngàn làm màn ngụy trang kín đáo, khổng lồ. 

Để giữ được bí mật cao nhất, lâu nhất, khi thiết kế tuyến đường, Bộ tư lệnh cho phép đường được lượn vòng và kéo dài để tránh tối đa việc chặt phá cây rừng. Nền đường chỉ rộng 4m, bảo đảm cho tán cây hai bên đường giao nhau. Ở những vị trí thuận lợi qua rừng già thì phải mở thêm một tuyến song song để sử dụng hai chiều. Từ một đến hai cây số phải có một đoạn đường tránh dài từ 150m đến 200m có tính chất như một nhà ga để điều chỉnh xe đi hai chiều. Ở một vài điểm cục bộ, đường đi qua không có cây, công binh phải làm màn ngụy trang nhân tạo bằng cách bứng cây to về trồng hai bên đường, có xe téc tưới nước, khi cây chết phải thay ngay. Cũng có chỗ làm dàn phong lan ngụy trang kín đường.

Mạng đường kín xuất hiện trong thời gian ngắn đã tạo ra bước ngoặt lớn trong sự phát triển của tuyến chi viện chiến lược. Đội hình xe từ chỗ chỉ chạy chủ yếu vào ban đêm đã chuyển sang chạy ban ngày, cung vận chuyển dài hơn. Đặc biệt, đường kín đã ngăn chặn được sự đánh phá bằng máy bay AC130 hiện đại của địch, bảo đảm an toàn cho cả người và xe của ta.

Dùng máy bay Mỹ... phá đá, làm đường

 Viếng người thân tại Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn.

Khách đến tham quan Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, Bảo tàng Đường Hồ Chí Minh đều rất thích thú khi nghe nhân viên thuyết minh giới thiệu về cây nhiệt đới mà không quân Mỹ thả xuống trên đường Trường Sơn đang trưng bày tại các bảo tàng này.

Cây nhiệt đới thực chất là thiết bị trinh sát điện tử hiện đại, gồm bộ cảm ứng thu các chấn động. Có nhiều loại cây nhiệt đới được Mỹ cho biệt kích đem đi thả hoặc cho máy bay thả bằng dù xuống đường Trường Sơn. Cây nhiệt đới có khả năng cắm chặt xuống đất khi thả từ máy bay, ngụy trang khéo léo và phát hiện các tiếng động do người và xe phát ra để truyền về trung tâm xử lý, thông báo chính xác vị trí đối phương.

Thời gian đầu, khi mới đi vào hoạt động, cây nhiệt đới gây thiệt hại khá nặng cho các lực lượng của ta trên tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn. Thế nhưng, sau khi tìm hiểu được nguyên lý hoạt động, Bộ đội Trường Sơn đã dùng chính phương tiện của Mỹ để lừa máy bay và sở chỉ huy Mỹ bằng cách bí mật đặt cây nhiệt đới vào sát các khu căn cứ của Mỹ-ngụy và thật bất ngờ, không quân Mỹ lại giội bom vào chính căn cứ của chúng. Việc này làm cho bộ chỉ huy quân sự Mỹ ở Việt Nam kinh hoàng, bối rối.

Cũng có khi cây nhiệt đới được đưa đến nơi, ta bố trí hỏa lực phòng không, rồi bộ đội tạo ra chấn động, thế rồi, đúng như dự đoán, địch điều hàng loạt máy bay mang bom tới ném xối xả xuống nơi không người. Quân ta giăng sẵn bẫy phục kích “làm thịt” ngay máy bay Mỹ có khi còn chưa kịp ném bom. Vài lần như vậy khiến máy bay Mỹ cũng “thần hồn nát thần tính”, ném bom thật nhanh mà không kịp quan sát kỹ mục tiêu. Nhưng điều thú vị nhất, theo Đại tá, kỹ sư cầu đường Cấn Hoàng Dụ, nguyên Phó tham mưu trưởng Binh đoàn 12, đó là việc thi thoảng công binh Trường Sơn lại nhờ Mỹ “giúp” mở đường. Sau khi di chuyển cây nhiệt đới đến vị trí cần làm đường và tạo ra những chấn động giả, bộ đội và Thanh niên xung phong chỉ việc chờ đợi Mỹ ném bom, sau đó san lấp lại là xong. Ở những nơi đồi núi, đá cứng, đất rắn, trong tay chỉ có cuốc xẻng thô sơ, thì một trận bom để “mở đường” của máy bay Mỹ còn hiệu quả gấp mấy lần sức người, nhất là việc sản xuất đá rải mặt đường cho xe chạy.

Sau thất bại của cây nhiệt đới trên đường Trường Sơn, quân đội Mỹ phát minh ra một loại thiết bị điện tử khác, chúng gọi là “máy đánh hơi người” và được đánh giá là thiết bị điện tử hiện đại nhất lúc bấy giờ. Thiết bị này được thả xuống từ máy bay hoặc có thể đeo trên lưng của lính Mỹ.

Sau khi nghiên cứu, Bộ đội Trường Sơn phát hiện ra nguyên lý hoạt động của thiết bị này dựa vào mùi khí

amoniac có trong nước tiểu của người. Amoniac cũng có trong nước tiểu của động vật. Vì thế, Bộ đội Trường Sơn nghĩ ngay ra cách để đánh lừa thiết bị này, đó là mang những chậu đựng nước tiểu của người và động vật để vào nơi cần nhử máy bay địch đến ném bom. Đó có thể là bãi đất trống, mỏm đá cần phải phá, cũng có khi là nơi “giăng bẫy” cho trận địa pháo phòng không của ta...

Mở đường bằng những... lưỡi cưa

Đại tá, Anh hùng Lao động Lê Xuân Bá, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn 470 (đơn vị hai lần được phong tặng danh hiệu anh hùng) kể lại: Đầu năm 1975, khi đó ông là Trung đoàn trưởng Trung đoàn 575 công binh thuộc Sư đoàn 470 đóng quân trong rừng ở Tây Nguyên, thì nhận được lệnh phải bí mật mở đường xuyên qua rừng già vào sát thị xã Buôn Ma Thuột (nay là TP

Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắc Lắc). “Lúc đó, chúng tôi không biết mở đường để làm gì bởi Chiến dịch Tây Nguyên và mục tiêu tiến công vào thị xã Buôn Ma Thuột được giữ kín, ngay đến chỉ huy cấp trung đoàn cũng không được biết”, Đại tá Lê Xuân Bá thổ lộ.

Đầu mùa khô 1975, bom đạn địch rải xuống Tây Nguyên không còn nhiều như những năm đầu thập niên 1970 nên công binh của các trung đoàn thuộc Sư đoàn 470 nhanh chóng hoàn thành nhiệm vụ mở đường mới. Thế nhưng, không như những đơn vị mở đường khác, công binh của Trung đoàn 575 lúc nhận nhiệm vụ chỉ được trang bị những lưỡi cưa để cưa tay. Đại tá Lê Xuân Bá kể: “Theo lệnh của cấp trên, chúng tôi cưa gốc cây sát mặt đất, đến khi thân cây còn khoảng 1/4 thì dừng. Trung đoàn mở 3 nhánh đường 50, 50B, 50D có tổng chiều dài 60km chỉ với những chiếc cưa tay trong điều kiện phải im lặng, bí mật tuyệt đối. Đó là con đường dẫn xe tăng tiến công thị xã Buôn Ma Thuột. Đường này được hoàn tất lúc 21 giờ ngày 9-3-1975, tức chỉ trước khi phát lệnh tấn công thị xã Buôn Ma Thuột chưa đầy 5 giờ đồng hồ.

Sáng sớm 10-3-1975, Bộ tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên phát lệnh nổ súng tiến công thị xã Buôn Ma Thuột. Cả khu rừng bao quanh thị xã rùng rùng chuyển động. Từng tốp xe tăng hùng dũng húc đổ những thân cây đã cưa sẵn, con đường lộ ra. Trung đoàn Công binh 575 thả lưỡi cưa, cầm súng theo xe tăng trên con đường vừa phát lộ thẳng tiến về thị xã, giải phóng Buôn Ma Thuột và truy quét địch, giải phóng Tây Nguyên”.
 

PHÚ QUÝ
(PS st theo Sự kiện và nhân chứng)