Đèo Đá Đẽo
Đèo Đá Đẽo, một con đèo dài 17 km nằm trên đường Hồ Chí Minh (trước đây là đường 15) thuộc địa phận xã Thượng Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Trong chiến tranh, tuyến 15A vượt qua vùng “cán soong” thì đèo Đá Đẽo là tử huyệt.
Chặt đứt được đường 15 tại Đá Đẽo sẽ làm tê liệt toàn tuyến. Đoạn này do địa hình hiểm trở không làm được đường tránh. Bảy năm trời, vùng đèo Đá Đẽo chưa có lấy một ngày bình yên. Bom trên trời ào ào giội xuống, pháo từ ngoài hạm đội cấp tập bắn vào một đoạn đường đèo hơn 10 cây số. Tất cả bị băm nát, xới tung lên đến trơ đá, bật gốc. Đá Đẽo ngày đó ngỡ bị san phẳng thành bình địa dưới sức công phá của hàng trăm ngàn tấn đạn bom.
Bia Di tích đỉnh đèo Đá Đẽo
Ác liệt là thế! nhưng Đá Đẽo vẫn sừng sững, cùng những đôi bàn tay trần của hàng trăm chiến sĩ bộ đội, thanh niên xung phong (TNXP) cảm tử. Tiểu đoàn công binh 24- Đoàn 559 từ năm 1968-1972 ngày đêm bám đường, bám trọng điểm, luôn mưu trí sáng tạo dưới mưa bom khốc liệt. Với tinh thần: “ máu có thể đổ, đường không thể tắc”, ngay sau khi tiếng bom vừa dứt, tất cả lại ào ra mặt đường khắc phục sửa chữa, phá bom nổ chậm. Tiểu đoàn công binh 24 đã được Nhà nước phong tăng danh hiệu cao quý: Anh hùng lực lượng vũ trang vào ngày 31-12-1973.
Sát cánh cùng bộ đội, các nữ thanh niên XP cũng ngày đêm bám trụ chiến đấu với các loại máy bay hiện đại của không lực Hoa Kỳ. Tiêu biểu là tiểu đội 4, Đội 35 TNXP do Đinh Thị Thu Hiệp là tiểu đội trưởng. Với những chiến công trên đèo Đá Đẽo Định Thị Thu Hiệp đã được Nhà nước phong tăng danh hiệu cao quý: Anh hùng lực lượng vũ trang vào năm 1972.
Một đoạn đường Đèo Đá Đẽo ngày nay.
Ngày nay, khi xây dựng đường Hồ Chí Minh, đèo Đá Đẽo đã được cải tạo, nâng cấp. Vết tích chiến tranh đã mờ đi theo năm tháng, nhưng những sự tích của những nam, nữ anh hùng trên con đèo hiểm trở này vẫn được lịch sử khắc ghi. Trên đỉnh đèo có một Bia Di tích bằng đá nguyên khối đánh dấu một trong những trọng điểm khốc liệt trong chiến tranh.
Vũ Trình Tường